'Cihad ibadetinin keyfiyeti ve İstişhad!

Mustafa ÇELİK

İslam Fıkhı’nda cihad ibadetinin keyfiyeti ve şehadet makamının önemi malûmdur. Batılıların literatürlerinde “şehadet” kavramı olmadığı için, Müslümanların cihad esnasında şehadeti göze alarak gerçekleştirdikleri eylemleri “intihar saldırısı” olarak nitelendiriyorlar. Bu değerlendirme, yazılı ve görsel medyaya da aynen yansıyor ve “intihar saldırısı” tabiri piyasada dolaşmaya başlıyor. Bazı aydınlar “İntihar etmek haram olduğuna göre bu insanlar bu fiilleri neye dayanarak yapıyorlar?” sorusunu ortaya atıyorlar. Bazıları da bu eylemleri zulüm karşısındaki çaresizlikle ve bu çaresizliğin getirdiği bir patlama şeklinde izaha çalışıyor ve “Her ne kadar şer’an bir izahını bulamazsak da uğradıkları zulmü dikkate almalı ve bu fiillerini anlayışla karşılamalıyız” tarzında yorumlamaya çalışıyorlar. Oysa bizim için her konuda ölçü, Allah’ın şeriatıdır.

İslâm Fıkhı’nda Cihad İbadetinin Keyfiyeti ve İstişhad

İSLÂM’da cihad ibadettir. Cihad ibadetini ihya etmenin usulünü ve üslubunu Rasûlüllah (sav) kendi ümmetine öğretmiştir. Cihad hususunda Rasûlüllah (sav)’in öğrettiği usul ve üsluba göre; cihad, yaşanılan dönemin şartlarına ve gereklerine göre yapılır. Nitekim Rasûlüllah (s.a.v.) bir hadisinde: “İyi bilin ki kuvvet atmaktır” diye buyurmuştur.(1)

İlim adamları bu hadisi, savaşı yaşanılan çağın gereklerine ve şartlarına göre yapmak gerektiği şeklinde yorumlamışlardır. Bu bütün cihadi ameller için geçerlidir. Bu itibarla savaşta yasaklar sınırının aşılmaması şartıyla yaşanılan çağın gereklerine göre yeni metotlar geliştirilmesi mümkündür. Dolayısıyla bir strateji geliştirilirken dikkat edilmesi gereken onun şer’i yasaklar dairesine girip girmediğinin tespit edilmesidir. Eğer bir fiilin benzeri Rasûlüllah (s.a.v.) döneminde yapılmış ve itiraz edilmemişse o fiilin yasaklar dairesine girdiği söylenemez. Ayrıca bilmek gerekir ki, burada önemli olan esasda benzerliktir. Yoksa şekilde farklılık esastaki benzerliğe dayanan kıyası geçersiz kılmaz.

İslâm, cihadı muayyen kurallara bağlamıştır ve Müslüman insan nefsini tatmin etmek için cihad yapamaz. Bir Müslüman, her eyleminin ahiret boyutunu dikkate alır ve ahiretini yakacak bir davranışı, İslâm adına yapmaz, Çünkü İslâm’da hiçbir kural keyfi biçimde oluşmaz ve keyfi oluşan bir eylemin, âhiret hesabının verilemeyeceğini her Müslüman teslim eder. Son birkaç yüz yıldır İslâm dünyasının bilim ve teknolojide, buna bağlı olarak ekonomide geri kalmışlığı, başta kültür bunalımı olmak üzere pek çok olumsuzlukları ve zaafiyeti beraberinde getirmiştir. Bloklara ayrılan dünyada bu zaafiyet nedeniyle Halkı Müslüman veya halkından Müslüman olan ülkelerin bir güç odağı oluşturamamaları, onları dış müdahalelere ve sömürülmeye açık bir coğrafya hâline getirmiştir. Bu coğrafyada yaşanan kültür bunalımının bir sonucu olarak halkın bir kesimi, aydınlarını ve yöneticilerini yabancılaşmış görmekte ve bunlara karşı tepki duymaktadır. Diğer taraftan, emperyalist olarak gördükleri ülkelere ve onlarla çıkar ilişkisi içinde olduğuna inandıkları kişi ve guruplara karşı isyan duyguları kabarmaktadır. Yüreği patlayacak hale gelen insan kolay bir insan değildir. Yukarıdan atılan bombalar, şayet onları bire kadar kırmayacaksa, son insanın yüreği ile kıyametin fitilini tutuşturur. Asrımızda müstevli, harbi ve mürtedler tarafından İslâm coğrafyasına lâyık görülen mazlûmiyet aslında potansiyel bir kıyamet bombasıdır... Kaba hatlarıyla tasvir etmeye çalıştığımız bu tablodan istşhad(Allah yolunda şehadet talebi) eylemlerinin türemesi eşyanın tabiatı icabıdır. Başka türlü ifade edecek olursak, bu coğrafyada yaşayan insanlar Müslüman olmasaydılar aynı şartlarda aynı tepkiler yine oluşur. Ancak Müslüman insanın ihya etmeye çalıştığı cihad ibadeti, bir tepkinin ifadesi değildir. Çünkü Müslüman reaksiyon değil aksiyon adamıdır. Müslüman her yerde Allah’ın dinini öğrenmeye, yaşamaya ve hayata amir kılmaya çalışır. Bu hususta önüne çıkan şer güçleriyle mücadele etmeyi imanının bir gereği bilir. Allah yolunda cihad ederken şehid olmayı da bilir.

Batılıların literatürlerinde “şehadet” kavramı olmadığından, Müslümanların cihad esnasında şehadeti göze alarak gerçekleştirdikleri eylemleri onlar “intihar” olarak adlandırıyorlar. Bu isimlendirme bizim İslâmî yayın organlarına da aynen yansıyor ve halkın dilinde “intihar saldırısı” kavramı dolaşmaya başlıyor. Bu kez: “İntihar etmek haram olduğuna göre bu insanlar bu fiilleri neye dayanarak yapıyorlar?” sorusu akla geliyor. Bazıları bu eylemleri zulüm karşısındaki bıkkınlığa karşı bir patlama şeklinde anlamaya çalışıyor ve: “Her ne kadar şer’an bir izahını bulamasak da başlarındaki zulmü göz gözönünde tutarak, bu fiillerini anlayışla karşılamak zorundayız” tarzında birtakım izahlar yapmaya çalışıyorlar. Oysa bizim için her konuda ölçü ve terazi Allah’ın şeriatıdır. Allah’ın şeriatına göre izahını bulamadığımız bir ameli, belli bir sebebe dayandırsak bile geçerli ve meşru göremeyiz. Bir amelin ne derece meşru olduğunu ortaya koymak için yapacağımız izahlarda önemli olan olayın sosyolojik veya psikolojik boyutlarını izah etmemiz değil, şer’i yönden geçerliliğini ortaya koyabilmemizdir.

Günümüzde şehirlerin kalabalık caddelerinde, sivil insanları, kadın, çocuk ve yaşlıları katleden, araçları, binaları yakan, havaya uçuran, rehin aldığı veya kaçırdığı masum insanları işkence ile öldüren, bunları yaparken, kimseye hesap vermeyen, vücuduna bağladığı veya arabasına yüklediği patlayıcıları sivillerin ortasında infilak ettirerek kendini ve masum insanları katleden eylemcilerin bu eylemlerine cihad adını vermeleri ve kendilerini mücahid olarak isimlendirmeleri, bu eylemlerin Kur’ân ve Sünnet’ten tasvip görmesini sağlayabilir mi? Önemli olan, bir şeye ne isim verdiğimiz değildir. Önemli olan, isim verdiğimiz şeyin ne olduğu, yapısı ve mahiyetidir. Sesini duyurmak için masum kanı akıtan bu kanlı ve kirli mücadele yöntemini Müslümanlar icat etmediler. Bu metod, Marksist-Leninist terör örgütlerinin benimsediği bir yöntemdir. Patenti onlarındır. Şimdiye kadar bu eylemlerin Müslümanlara bir yarar sağladığı görülmedi. Aksine, İslâm’ın ve Müslümanların ilim ve irfan, hak ve adalet, sevgi ve barış imajını sildi. Bunun yerine insanların zihninde, İslâm ve Müslümanlarla terör arasında ilişki kurulmasına sebep oldu ki, İslâm’a bundan daha büyük kötülük yapılamazdı. Kısaca, terörün cihad kavramı içinde yeri yoktur. Müslümanların hangi şartlarda nasıl davranıp, kimlerle nasıl mücadele edecekleri, Kitap ve Sünnet’te belirlidir. Hiçbir Müslüman, hem Müslüman kalıp, hem de Allah ve Resûlü’nün çizdiği yol dışında, onun tersi bir yolda gidemez. Cihad; Allah yolunda, Allah için Allah’ın gönderdiği üsve-i hasene (güzel örnek ve önder) Hz. Muhammed (sav)’in tatbikatları esas alınarak yapılan bir ibadettir.

Cihad, her Müslüman’ın Allah yolunda, Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak için sarf ettiği her türlü cehdin, çabanın, gayretin adıdır. Bu anlamda cihad, kıyamete kadar kesintisiz olarak devam edecek olan bir ibadet biçimidir. Kişinin kendi nefsini terbiye etmek için harcadığı çaba dahil, ilim ehlinin ilmiyle, sağlıklı olanın hizmetiyle, varlıklı olanın malıyla, İslâm inancının bütün insanlarca paylaşılması ve Müslümanların şerefinin ve onurunun korunması için harcadıkları cehd ve gayret cihad olarak adlandırılır. Cihad, zaman zaman Müslümanların saldırıya uğramaları, ya da saldırıya uğrayacakları hakkında ciddî istihbarî bilgiler edinmeleri durumunda mevcut tehdidi ortadan kaldırmak, haysiyet ve itibarlarını korumak için kabule mecbur bırakıldıkları bir savaş biçiminde de görülebilir. Peygamberimizin bizzat komuta ettiği veya ashabdan bazılarını kumandan tayin ettiği savaşların ve askeri harekâtın sayısı altmıştan fazladır. Bunların hiçbirinde Peygamberimiz saldırgan olmamıştır. Bunu şöyle de ifade edebiliriz: Peygamberimiz, hiçbir müşrik kavme sırf müşrik oldukları için saldırmamıştır. Yaptığı bütün savaşlar ya başlamış bir saldırıyı def etmek, ya da bir saldırı hazırlığını başlangıç aşamasında sonuçsuz bırakmak amacına yöneliktir.

Müslümanları cihada teşvik eden âyetler de esasen kaçınılması mümkün olmadığı için başlamış bir savaşla ilgili olarak nazil olmuşlardır. O hâlde Kur’ân ve Sünnet’e göre uluslar arası ilişkilerde esas olan barıştır. Savaş, istisnaî bir durumdur. İslâm’ın ve Müslümanların varlığını ve onurunu korumayı amaçlayan savaşlar, ebede doğru uzayıp giden zaman içinde cihad sürecinin kısa halkalarını oluşturur. Bu anlamda savaş biçiminde görülen cihad meşru bir müessesedir. Müslümanların, ülkelerinin işgal edilmesine, sömürü ve baskılara tepki duymaları ve bunlara karşı mücadele etmeleri meşrudur, en tabiî hakları ve görevleridir. Yalnız bu konuda göz önünde bulundurulması gereken çok önemli bir nokta vardır. O da şudur. Bütün hukuk sistemlerinde olduğu gibi, İslâm Hukuku’nda da, amacın meşru olması kadar, o amaca ulaşmak için takip edilen yolun da meşru olması kuraldır. Bu sebepledir ki, Kur’ân, müminleri savaşa teşvik etmekle yetinmez, savaşın nasıl yapılması gerektiğini de açıklar.

Sivil insanları, kadın, çocuk ve yaşlıları öldürmeye, otomatik tüfeklerle okul servislerini taramaya, ev, dükkân ve araba yakmaya, olayla ilgisi olmayan insanları rehin alıp kaçırmaya, hatta öldürmeye cihad adı verilebilir mi; üstelik öldürülen ve mülkü tahrip edilen bu insanlar bir de Müslüman iseler? Bu eylemleri gerçekleştiren örgütler merkezi bir otoriteden emir de almıyorlar, yaptıklarından dolayı hiç bir makama hesap vermiyorlar, başlarına buyruk davranıyorlarsa, yaptıkları eylem cihad olabilir mi?

Vücutlarına bağladıkları veya arabalarına yükledikleri patlayıcıları kalabalıkların ortasında infilak ettirerek hem kendilerini hem masum insanları öldüren eylemcilerin bu eylemlerine cihad adını vermeleri ve kendilerini mücahid olarak isimlendirmeleri, eylemlerini cihad, kendilerini mücahid yapar mı? Masum insanlara karşı rastgele gerçekleştirilen eylemlere cihad, bu eylemleri yapanlara mücahid adının verilip verilemeyeceğine aşağıdaki örnekleri esas alarak okuyucu kendisi karar verebilecektir. Peygamberimiz’in İslâm Savaş Hukuku’nu esas olan uygulamalarından örnekler vererek konuya açıklık getirmeye çalışalım. İslâm’da cihadın savaş boyutuyla ilgili kuralları Kur’ân ışığında Peygamberimiz’in sünneti esas alınarak şu başlıklar altında özetlenebilir.

1- Düşmana Acımasız Davranmama: Peygamberimiz savaş ortamında dahi, her hâl ve şartta düşmanı bedenen ve ruhen ezmeyi gaye edinmemiştir. İnsanlar düşman da olsa merhamet duygularını kabartacak ve acınacak duruma düştüklerinde onlara acımak gerektiğini Peygamberimiz’den öğreniyoruz. Hicretin 8. yılı Şevval ayında Peygamberimiz Halid b. Velid’i 300 kişilik bir kuvvetin başında Cezîme Oğulları üzerine gönderdi. Cezîme Oğulları savaşmadıkça onlarla savaşmamasını tembih etti. Cezîme oğulları Halid kuvvetlerini görünce silaha sarıldılar. Savaş esnasında kibar davranışlı bir delikanlı sevdiği bir kadının gözü önünde Halid’in kuvvetlerince öldürüldü. Kadın sevdiği adamın üzerine kapandı ve iki kere hıçkırdı. Duyduğu derin kedere kalbi dayanmadı, sevdiği adama sarılmış olduğu hâlde o da öldü. Bu olay daha sonra Peygamberimiz’e anlatıldı. Peygamberimiz üzüldü ve “içinizde hiç mi merhametli bir adam yoktu?” buyurdu. Halid’in bazı esirleri de öldürttüğü kendisine haber verilince Peygamberimiz ellerini semaya kaldırıp, “Ey Allah’ım! Halid’in yaptığı şeyden uzak ve beri olduğumu sana arz ederim. Yaptığı şeyi ben ona emretmedim” niyazında bulundu.(2) Hayber kalelerinin fethi tamamlandığında Safiyye Binti Huyey ile amcasının kızı esir olarak Hz. Bilal tarafından Yahudi ölülerinin arasından geçirilerek Peygamberimiz’e getirildi. Safiyye’nin amcasının kızı, öldürülmüş hısımlarını görünce feryat ederek ellerini yüzüne vurmaya başladı. Peygamberimiz; “ey Bilal! Senden acıma duygusu sökülüp atıldı mı ki, bu kadıncağızları ölülerin yanından geçirdin?” diye azarladı. Hz. Bilal, “ya Resülellah! Bundan hoşlanmayacağınızı sanmamıştım” dedi. Bilindiği üzere Peygamberimiz Safiyye Binti Huyey’e Müslüman olmasını teklif etmiş, o da Müslüman olunca onu kendisine nikâhlamış, böylece Hz. Safiyye mü’minlerin annesi olma şerefine ermiştir.(3)

2- İşkence Yasağı: Peygamberimiz düşmana işkence yapılmasına izin vermemiştir. Süheyl b. Amr Mekke müşriklerinin ileri gelenlerindendi. Hicretten önce Peygamberimize hakaret eden ve baskı uygulayanlardandı. Bedir savaşında esir edildi. Bir ara kaçmaya teşebbüs etti. Yakalanıp getirildi. Süheyl iyi bir hatipti. Sözleriyle insanları etkilemeyi başarırdı. Hz. Ömer, “Ey Allah’ın Elçisi! Bana izin ver, şunun ön dişlerinden ikisini sökeyim de, bir daha senin aleyhine konuşma yapamasın” dedi. Peygamberimiz, “Hayır, ben ona işkence yapamam. Hem, ben ona işkence edersem Allah da beni cezalandırır. Ayrıca umulur ki o, bir gün sevimsiz bulmayacağın bir davranışta bulunur.” buyurdu.(4) Gerçekten Peygamberimiz’in vefatından sonra Süheyl b. Amr Mekke’de irtidat (İslâm’ı terk etme) olayları baş gösterince, “Ey Mekkeliler! Siz Allah’ın dinine en son girenlerden oldunuz. Bari en önce çıkanlardan olmayın.” diyerek Mekkelilerin irtidat olaylarına katılmalarını önlemiştir. (İbn Hişam, a.y.) Hendek savaşındaki ihanetlerinden dolayı ölüm cezasına mahkûm edilen Kurayza oğulları Yahudilerinden Nebbaş b. Kays Peygamberimiz’in huzuruna getirildi. Nebbaş’ın burnu yarılmıştı. Peygamberimiz onu getirene “Bunu ona niçin yaptın? Öldürülecek olması yetmez miydi?” diye azarladı. Adam “Kaçmak için beni itti. Aramızda itiş kakış oldu” diyerek mazeret beyan etti.

Medine’ye Müslüman olmak istediklerini belirten 8 kişi gelmişti. Hastaydılar, yardıma ihtiyaçları vardı. Medine’nin havası büsbütün sağlıklarını bozdu. Peygamberimiz onları zekât develerinin otladıkları yaylaya gönderdi. Üç ay kadar orada kalıp sağlıklarına kavuştular. Develerden sorumlu çobanın ellerini ayaklarını keserek, gözlerine ve diline dikenler batırarak işkence ile öldürdüler. Develeri de sürüp götürdüler. Haber Medine’ye ulaşınca Kürz b. Cabir komutasında acele 20 süvari yola çıkarıldı. Süvari birliği hainlerin hepsini yakalayıp Medine’ye getirdi. Suçları hırsızlık, adam öldürme, ihanet ve irtidat idi. Peygamberimiz’in emriyle cezalandırıldılar.(5) Peygamberimiz, bu olaydan sonra her ne sebeple olursa olsun işkence yapılmasını yasaklamıştır.(6)

3- Düşman Ölülerine Saygı: Müşriklerin savaşta öldürdükleri kimselerin intikam amacıyla kulak, burun ve tenasül uzuvlarını kesmek, karınlarını yarmak gibi âdetleri vardı. Buna “müsle” denirdi. Peygamberimiz Uhud savaşında amcası Hz. Hamza’nın cesedini parçalanmış olarak görünce derin bir üzüntü duydu, “Eğer bana Allah zafer nasip ederse, Hamza’ya yapılanın karşılığında otuz müşrike aynı muameleyi yapacağım” dedi. Bunun üzerine “Ceza verecek olursanız size yapılanın misliyle cezalandırın. Ama eğer sabrederseniz bilin ki bu, sabredenler için daha hayırlıdır”(7) âyeti nâzil olunca Peygamberimiz yemininden vazgeçti ve keffaret ödedi.(8) Hz. Hamza’ya yapılan müsleye öfkelenen ve müşrik ölülerine aynı şeyi yapmak için ayağa kalkan Ebû Katâde’ye Peygamberimiz, “Otur! Sen Allah katında sevabını iste ey Ebû Katâde! Kureyş müşriklerinin ölüleri birer emanettir...Sen yaptığın şeyin uzun müddet onların yaptıklarıyla birlikte kınanarak anılmasını ister misin?” buyurdu.(9)

Müşrik ordusu Uhud savaşı için Medine’ye doğru gelirken Peygamberimiz’in Annesi Âmine’nin kabrinin bulunduğu Ebva köyüne vardıklarında, kabri açıp kemikleri yanlarında götürmeyi teklif edenler oldu. “Eğer kadınlarımız Muhammed’in eline geçerse onları bize geri vermesi karşılığında annesinin kemiklerini O’na iade ederiz. Böyle bir şey olmazsa, bu kemiklerin karşılığında bize yüklü bir bedel öder” dediler. Konuya akl-ı selimle bakan kimseler, “Hayır, bu doğru olmaz. Eğer biz böyle yaparsak Huzâîler ve Bekir Oğulları da bizim ölülerimizin kemiklerini çıkarırlar” dediler ve kötü bir âdet başlatmış olmama basiretini gösterdiler.(10)

4- Sivillere ve Masum Hedeflere Saldırmama: Savaş ortamında dahi muharip olmayan kimselerin öldürülmemesi konusunda Peygamberimiz’in pek çok kez ashabını uyardığı tabakât ve meğâzi literatüründe nakledilmiştir. Mekke’nin fethinden sonra Beni Hanîfe, Sakif kabileleri ve ortaklarının başlattıkları Huneyn savaşında müşrik ölüleri arasında Peygamberimiz, öldürülmüş bir kadın gördü. “Nedir bu gördüğüm şey?” dedi. Oradakiler, “Bu bir kadındır. Halid b. Velid’in kuvvetleri öldürdü” dediler. Peygamberimiz orada bulunan bir kişiye, “Halid’e yetiş! Resülüllah seni çocuk, kadın ve hizmetçi öldürmekten menediyor de!” buyurdu. Orada bulunanlardan biri, “Ey Allah’ın Elçisi! Onlar müşriklerin çocukları değiller mi?” dedi. Peygamberimiz, “Sizin en hayırlılarınız da müşriklerin çocukları değiller miydi? Her çocuk, fıtrat üzere doğar ve masumdur” buyurdu.(11)

Peygamberimiz vefatına yakın ağır hasta olduğu günlerde, Rumlarla birlikte kuzey Araplarının Medine üzerine bir saldırı için hazırlanmakta oldukları haberi geldi. Peygamberimiz, hemen sefer hazırlıkları yapılmasını emretti, kumandanlığa da Üsâme b. Zeyd’i tayin etti. Üsame’ye şu tavsiyelerde bulundu. “İnkârcı saldırganlarla çarpışın. Ahde vefasızlık etmeyin. Meyve veren ağaçları kesmeyin. Sürüleri tahrip etmeyin. Manastırlara kapanmış, dünya işleriyle ilgilenmeyen, kendini ibadete vermiş ruhanileri, küçük çocukları ve kadınları öldürmeyin. Düşmanla karşılaşmayı temenni etmeyin. Çünkü bilemezsiniz, onlar yüzünden bir iptilâya uğrayabilirsiniz” buyurdu.(12)

Peygamberimiz, Mute muharebesinde Müslümanlar karşısındaki ittifak içinde yer alan Gatafan kabilesi üzerine 15 kişilik bir birlik göndermeye karar verdi. Birliğin komutanlığına Ebû Katâde’yi tayin etti. Ebû Katâde’ye “Kadın ve çocukları öldürmeyiniz!” talimatını verdi. Keza Peygamberimiz bir saldırı hazırlığı içinde oldukları istihbaratı aldığı Dûmetülcendel halkı üzerine yedi yüz kişilik bir birlik göndermeye karar verdi. Birlik komutanlığına tayin ettiği Abdurrahman b. Avf’as “Ganimet mallarına hıyanet etmeyiniz, ahdinizi bozmayınız, ölülerin uzuvlarını kesmeyiniz. Çocukları öldürmeyiniz. Bunlar, Allah’ın sizden aldığı söz ve Peygamberinin örnek gidişatıdır” buyurdu.(13) Bu konuda en çarpıcı örneklerden biri Hubeyb b. Adiyy’in tutumudur. Amir oğulları reisi Ebû Bera’ hicretin 4. yılı başında Medine’ye geldi. Peygamberimiz’den Necid halkına İslâm’ı öğretecek kimseler göndermesini istedi ve onların güvenliğine kefil oldu. Bunun üzerine Peygamberimiz, Münzir b. Amr’ın kumandasında 40, bir rivâyette 70 kişiyi yola çıkardı; Ebû Berâ’ın yeğeni Amir b. Tufeyl amcasının irşat heyetine tanıdığı emanı tanımadı. Süleym oğullarının bazı oymaklarından yardım aldı. İrşat heyetini Bi’r-i Maûne’de muhasara etti ve tamamına yakını şehit edildi. Hubeyb b. Adiy ile Zeyd b. Desinne esir olarak Mekke’ye götürüldüler ve savaşlarda öldürülen yakınlarının intikamını almak için yanıp tutuşan, kana susamış Kureyş müşriklerine satıldılar. Hubeyb b. Adiy ayaklarından zincire vuruldu. Öldürüleceği zamanı bekliyordu. Kendisiyle ilgilenme görevi verilen azatlı cariye Mâviye’den temizlik için ustura istedi. Mâviye üç yaşlarında bulunan üvey oğlunun eline bir ustura verdi “Git bunu esire ver” dedi. Bundan sonrasını Mâviye şöyle anlatıyor: “Çocuk usturayı esire götürdü. Ben ‘Aman Allah’ım ben ne yaptım!’ dedim ve telaşla çocuğun arkasından koştum. Vardığımda çocuğu Hubeyb’in kucağına oturmuş onunla konuşuyor gördüm ve bir çığlık attım. Hubeyb bana baktı; ‘Bu çocuğu öldüreceğimden mi korkuyorsun? İnşaallah asla ben böyle bir iş işlemem. Haksız yere cana kıymak bizim hâl ve şanımızdan değildir. Sanki beni siz mi öldürmek istiyorsunuz?’ dedi. Hubeyb b. Adiy ile Zeyd b. Desinne Mekke’ye on kilometre uzaklıktaki Ten’îm’e götürüldüler ve orada mızraklanarak şehit edildiler.(14)

Naklettiğimiz bütün bu örnekler, cihadın Kur’ân’la sabit bir temel kuralının tatbikinden başka bir şey değildir. Bu da ancak savaşanla savaşma kuralıdır. Muharip olmayan sivil, masum hedeflere saldırmama kuralıdır. Bakara Sûresi 190. âyet bu kuralı şu mealle vaz’etmektedir: “Sizinle savaşanlarla siz de Allah yolunda savaşın. Fakat savaşta sınırı aşmayın. Muhakkak ki Allah, haddi aşanları sevmez.” Aynı kural Maide Sûresi 8. âyette de şu mealle açıklanmaktadır: “Bir topluluğa karşı içinizde beslediğiniz kin ve öfke sizi haddi tecavüze, adaletsizliğe sürüklemesin. Takvaya en yakın olan budur.” Düşmana merhametsiz davranma, müsle yapma, işkence etme, kadınları ve çocukları öldürme, sınırı aşmadır, haddi tecavüzdür ki, mezkur âyetlerde Allah (c.c.) bunu menetmiştir.

5- Müslümanları Hedef Almama: Savaş şartlarında dahi Müslüman olmayan masum kimselerin öldürülmesine izin verilmemişken, masum Müslümanların öldürülmesine cevaz verilebileceği elbette düşünülemez. Muharebe sırasında düşmanın bazı Müslümanları kendilerine kalkan olarak kullanması durumunda, eğer bu Müslümanlar hedef alınmazsa, o zaman mağlûbiyet kesin görünüyorsa, söz konusu Müslümanlara, doğrudan hedef yapılmamaları kaydıyla ateş edilip edilemeyeceği konusunda fakihler farklı görüşler beyan etmişlerdir.

Rasûlüllah (sav)’ın sağlığında Müslümanın Müslümanı savaş şartlarında bilerek öldürmesi olayı yaşanmamıştır. Ancak bir hata ve yanlış anlama olayı meydana gelmiştir. Yukarıda sözünü ettiğimiz Bi’r-i Maûne olayında şehit edilen irşad heyeti içinde bulunan, ancak esir edildiği hâlde bir adağın yerine gelmesi için azat edilerek sağ bırakılan Amr b. Ümeyye, Medine’ye dönerken Amr oğullarından düşman zannettiği iki kişiyi öldürdü. Hâlbuki onlar Müslüman olmuşlardı. Peygamberimiz ellerine de bir eman yazısı vermişti. Bu yanlışlıktan dolayı Peygamberimiz çok üzüldü. Öldürülenlerin diyetlerini ödedi.(15) Mekke’nin fethinden sonra Mustalik oğullarından Hâris b. Dırâr Medine’ye gelerek Müslüman oldu. Mustalik oğullarının Müslüman olmalarını da sağladı. Peygamberimiz Mustalik oğullarının zekâtlarını toplamak üzere Velid b. Ukbe’yi görevlendirdi. Resülüllah’ın memuru olarak Velid’in geldiğini gören Mustalik oğulları onu karşılamaya çıktılar. Velid onları kendisine doğru gelir görünce korkuya kapıldı ve Medine’ye geri dönüp “Ya Rasûlallah!. Mustalik oğulları benim zekât toplamama engel oldular. Beni öldürmek istediler. Seninle savaşmak için toplanmışlar” dedi. Peygamberimiz (s.a.s.), durumu incelemek için Hâlid b. Velid’i gönderdi. Durumun, Velid’in anlattığı gibi olmadığı anlaşıldı.(16) Bu olayla ilgili olarak “Ey iman edenler! Herhangi bir fâsık size haber getirecek olursa onu iyice inceleyin, doğruluğunu araştırın. Yoksa gerçeği bilmeyerek birtakım kimselere karşı fenalık edip sonra da yaptığınıza pişman olursunuz”(17) âyeti nâzil oldu.

Savaş ortamında bilmeden dahi olsa Müslümanların Müslümanları öldürmesine Cenab-ı Hak razı değildir. Hicretin 6. yılında Peygamberimiz ashabıyla birlikte umre yapmak maksadıyla Mekke yakınında Hudeybiye’ye kadar gelmişti. Mekke müşrikleri Peygamberimiz ve ashabının umre için Mekke’ye girmelerine izin vermemekte direndiler. Bunun üzerine Peygamberimiz Müslümanlar aleyhine maddeler ihtiva ettiği hâlde on yıllık bir barış anlaşmasının altına mührünü bastı, savaşı tercih etmedi. Böylece muhtemel bir savaş önlenmiş oldu. Hudeybiye barış antlaşmasının hikmetlerinden biri Fetih Sûresi 25. âyette şu mealle açıklanmaktadır: “İnkârda ısrar edip sizi Mescid-i Haram’ı ziyaret etmekten ve bekletilmekte olan hediye kurbanlıkları yerine ulaştırmaktan geri çevirenler onlardır. Eğer orada kendilerini tanımadığınız için çiğneyeceğiniz, bilmeyerek çiğnemiş olmanızdan dolayı zor durumda kalacağınız mümin erkek ve mü’min kadınlar olmasaydı, Allah ellerinizi birbirinizden çekmez, savaşmanıza engel olmazdı. Medine’ye hicret etme imkânını bulamamış, Mekke’de kalmış Müslümanların, Müslüman mücahitler eliyle bilmeyerek öldürülmesine Allah razı olmamıştır. Günümüzde ise cihad adı verilen bir takım eylemlerle Müslümanlar bilerek öldürülmektedir. Allah’ın buna razı olacağı nasıl düşünülebilir?

6- Emir Komuta Hiyerarşisi İçinde Hareket Etme: Cihadın savaş boyutunun diğer önemli bir kuralı da, Müslümanlarca kabul edilmiş merkezi bir plânlama dahilinde hareket edilmesidir. Birtakım kişi ve grupların merkezi bir otoriteden emir almaksızın başına buyruk hareket etmeleri, eylemlerinden dolayı kimseye hesap vermemeleri sadece bir kaos oluşturur. Merkezi bir otoritenin mevcut olmaması, bağımsız ve sorumsuz davranmayı haklı kılmaz. Zira cihad adına kaosa izin verilemez. Bu gibi durumlarda hareketin yozlaşması, hedeften uzaklaşması, faydadan çok zarar vermesi tabiîdir.

Asr-ı Saadette cihadın savaş boyutuyla göründüğü hiç bir olay Peygamberimiz’in emir veya müsaadesi olmaksızın meydana gelmemiştir. Peygamberimiz’in emir ve müsaadesi olmadığı hâlde sadece yanlış anlamadan kaynaklanan birkaç olay vuku bulmuştur. Bu olaylar Peygamberimizi üzmüş, sorumlularını ikaz etmiştir. Abdullah b. Cahş’ı emredilmediği bir şeyi yaptığı için azarlamış, Halid b. Velid’i kadın ve çocukları öldürmemesi için ikaz etmiş, Amr b. Ümeyye’nin öldürdüğü Müslümanların diyetlerini ödemiştir.

Ebû Basîr olayı dahi bu kuralın bir istisnasını oluşturmaz. Ebû Basîr, Sakif oğullarındandı. Müslüman olduğu için Mekke’de müşriklerce hapsedilmişti. Hudeybiye antlaşmasından sonra kaçma fırsatı bulup Medine’ye gelmiş ve Müslümanlara sığınmıştı. Müslüman olarak Mekke’den kaçıp Medine’ye sığınanlara Müslümanlar Hudeybiye antlaşmasına göre sığınma hakkı tanımayacaklardı. Mekke’den Ebû Basîr’i teslim almak üzere iki kişi geldi. Peygamberimiz anlaşma şartına uyarak Ebû Basîr’i teslim etti. Ebû Basîr’in şikâyetlenmesi üzerine Peygamberimiz, “Ey Ebû Basîr! Sen şimdi git. Sen ve senin gibiler için Allah bir genişlik ve çıkar yol yaratacaktır” buyurdu.(18) Ebû Basîr Mekke yolunda kendisini götüren iki kişiden birini öldürdü. Diğeri kaçtı. Ebû Basîr tekrar Medine’ye geldi ve Peygamberimiz’e, “Ey Allah’ın Elçisi! Sen sözünde durdun. Allah da beni onlardan kurtardı” dedi. Peygamberimiz, “Yaman adam! Hele yanında birtakım adamlar da bulunsa artık elinden gelmeyecek bir şey yoktur. Haydi nereye istersen çık git oraya” dedi.(19)

Ebû Basîr, Mekke kervanlarının Şam yolu üzerinde bulunan deniz sahilindeki İs’te üslendi. Müslüman olup Medine’ye sığınamayan yeni Müslümanlar Ebû Basîr’in etrafında toplandılar. Mekke kervanlarına geçit vermediler. Mekke müşrikleri gelip Ebû Basîr ve arkadaşlarının Medine’ye kabul edilmelerini kendileri istediler. Peygamberimiz de Ebû Basîr ve arkadaşlarını Medine’ye çağırdı. Ebû Basîr kendini savunmak zorundaydı. Peygamberimiz’den ve Müslümanlardan ayrı, bağımsız davranmak gibi bir niyeti yoktu. Peygamberimiz’in onu Medine’ye çağıran yazılı emri kendisine ulaştığında Ebû Basîr son nefesini vermek üzereydi. Ebû Basir defnedildikten sonra Peygamberimiz’in yazılı talimatı gereği arkadaşlarından yetmiş kişi Medine’ye, diğerleri memleketlerine döndüler.(20)

7- Düşmana İnsanî Yardım: Cihad, her zaman düşmana zarar verilerek yapılmayabilir. Bazen zor durumda kaldıkları zamanlarda düşmana insanî yardımda bulunmak da cihad kapsamına girer. Böyle bir davranış, düşmanlık duygularının azalmasına ve düşmanın gücünün kırılmasına da yarayabilir. Hicretten sonra Mekke üzerine çöken kuraklık ve kıtlık yıllarında Peygamberimiz Mekke’ye tahıl, hurma, hayvan yemi ve nakit ihtiyacı için altın göndererek yardımda bulundu. Ümeyye b. Halef ve Safvan b. Ümeyye gibi Kureyş müşriklerinin ileri gelenleri bu yardımı kabul etmek istemedilerse de Ebû Süfyan Peygamberimiz hakkında; “Allah, kardeşimin oğlunu hayırla mükafatlandırsın. Çünkü O, akrabalık hakkını gözetti” diyerek şükran duygusunu ifade etmiştir.(21)

Düşmana yardımın diğer bir örneği de Yemame halkından Sümâme b. Üsâl olayıdır. Sümâme b. Üsâl, Müslüman olduktan sonra Mekke’ye gidip umre yaptı. Müşrikler O’nun okuduğu âyet ve dualardan Müslüman olduğunu anladılar. onu yakaladılar ve öldürmek istediler. Bazı müşrik ileri gelenleri onun serbest bırakılmasını, aksi hâlde Yemame’den gıda sevkiyatının durabileceğini söylediler. Sümâme, memleketine dönünce Yemame’den Mekke’ye gıda sevkiyatına engel oldu. Mekkeliler çok zor durumda kaldılar. Peygamberimiz’e elçi göndererek Mekke’ye gıda sevkiyatına mani olmaması için Sümâme’ye emir vermesini istirham ettiler. Peygamberimiz Sümâme’ye gönderdiği yazılı talimatta Mekke’ye gıda sevkiyatına mani olmamasını bildirdi. Sümâme de Mekke müşriklerine gıda sevkiyatını başlattı.(22)

8- Savaş Son Çare: Cihad kapsamı içinde her zaman güç kullanılması doğru bir yöntem olamaz. Bedir harbine kadar savaşa izin verilmemiş olması, buna en güzel misaldir. Hicretten üç ay önce yapılan ikinci Akabe Biatında; “Ey Allah’ın Rasûlü! Seni hak din ve Kitapla gönderen Allah’a yemin ederim ki, eğer sen istersen yarın Mina halkını kılıçtan geçiririz” diyen Abbas b. Ubade’ye Peygamberimiz’in, “Biz bununla emrolunmadık; siz şimdi eşyalarınızın yanına dönünüz” buyurması, her baskı, hakaret ve işkenceye güç kullanarak cevap verilmeyeceğini ortaya koymakta değil midir?
____________________
(1) Müslim, İmare 168’de; Ebu Davud, Cihad 23’te; Tirmizi, Enfal suresi tefsirinde; İbnu Mace, Cihad 19’da; Darimi, Cihad, 14’te; Ahmed İbnu Hanbel, el Müsned, c: 4,sh: 157
(2) İbn Kesir, Ebû’l Fida İsmail, es-Sîretü’n-Nebeviyye, Beyrut, 1976, C: 3, Sh: 591
(3) İbn Hişam, Ebû Muhammed Abdulmelik, es-Sîretü’n-Nebeviyye, Beyrut, 1971,c: 3, sh: 350-351; Vakıdî 1966, c:2, sh: 673
(4) İbn Hişam, Ebû Muhammed Abdulmelik, es-Sîretü’n-Nebeviyye, Beyrut, 1971, 2:304; Taberî 1967, 2:465, 561
(5) Sahih-i Buhari, “Hudud,” 17-18; Müslim, “Kasame,” 9-11
(6) Vâkıdî, Muhammed b. Ömer, Kitabu’l-Meğazi, Oxford Üniversitesi, 1966, 2:570; Köksal, M. Asım, İslâm Tarihi, İst/1981, c: 13, sh: 127
(7) Nahl Sûresi/126
(8) İbn Hişam, Ebû Muhammed Abdulmelik, es-Sîretü’n-Nebeviyye, Beyrut, 1971, c:3, sh: 101; Heysemi, c: 6, sh: 120
(9) Muhammed b. Ömer, Kitabu’l-Meğazi, Oxford Üniversitesi, 1966, c:1, sh: 290
(10) Vâkıdî, Muhammed b. Ömer, Kitabu’l-Meğazi, Oxford Üniversitesi, 1966, c:1,sh: 206
(11) Sünen-i Ebû Davud, “Cihad,” 111
(12) Vâkıdî, Muhammed b. Ömer, Kitabu’l-Meğazi, Oxford Üniversitesi, 1966, c:3, sh: 117-118
(13) İbn Hişam, Ebû Muhammed Abdulmelik, es-Sîretü’n-Nebeviyye, Beyrut, 1971, c:4, sh: 280-281
(14) Sahih-i Buhari, “Magazi”, 28; İbn Hacer, Ahmed b. Ali, el-İsabe fi Temyizi’s-Sahabe, Beyrut, 1328; c:1, sh: 418
(15) İbn Sa’d, et-Tabakâtü’l-Kübra, Beyrut, 1985, 2:53; Vâkıdî, Muhammed b. Ömer, Kitabu’l-Meğazi, Oxford Üniversitesi, 1966, c:1, sh: 351-352
(16) Ahmed İbn-i. Hanbel, el-Müsned, Beyrut/ 1985, 4:279; Zürkânî, Muhammed, Şerhu’l-Mevâhib, Beyrut, 1973, c:3, sh: 47
(17) Hucurat Sûresi/6
(18) İbn Hişam, Ebû Muhammed Abdulmelik, es-Sîretü’n-Nebeviyye, Beyrut, 1971, c:3, sh: 337
(19) Vâkıdî, Muhammed b. Ömer, Kitabu’l-Meğazi, Oxford Üniversitesi, 1966, c:2, sh: 626-627
(20) İbn Abdi’l Berr, el-İstiâb fi Ma’rifeti’l-Ashab (el-İsabe’nin kenarında.), 4:20; Diyarbekri, Hüseyin b. Muhammed b. el-Hasen, Tarihu’l-Hamis fi Ahval-i Enfes-i Nefis, Beyrut, ts., c: 2, sh: 25
(21) Köksal, M. Asım, İslâm Tarihi, İstanbul, 1981, c:14, sh: 304
(22) İbn Hişam, Ebû Muhammed Abdulmelik, es-Sîretü’n-Nebeviyye, Beyrut, 1971, c:4, sh: 228