Yargıyla ilgili değişiklik kanun tasarısı TBMM'de

Anayasa değişikliğine uyum amacıyla yargıya ilişkin bazı kanunlarda değişiklik yapan kanun tasarısı, TBMM Başkanlığına sunuldu.

Tasarı, Anayasa Mahkemesinin, askerlikten kaçma kastı olmayan izinli askerlerin, yurt dışı izni almadıkları veya alamadıkları gerekçesiyle yurt dışında 3 günü geçirmelerinin yabancı memlekete firar suçu olarak nitelendirilmesinin, 1 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılmasının ölçülü bir sınırlama niteliği taşımadığına yönelik kararı doğrultusunda düzenleme yapıyor. 

Resmi izinlerde veya izinli olduğu durumlarda askerlerin, yurt dışına çıkış izni almadan çıkması, bu suç kapsamından çıkarılacak. Başka bir ülkeye firar suçunu işleme kastı olmayan izinli askerlerin, yurt dışına çıkış izni bulunmaksızın yıllık iznini ülke sınırları dışında geçirmesi bu suçu oluşturmayacak ancak disiplin hukuku kapsamında bir disiplin ihlali olarak nitelendirilebilecek.

Tasarı, "askeri suçlar"ın tanımını yapıyor, "sırf askeri suçlar"ı belirliyor.

Askeri suçlar, Askeri Ceza Kanunu'nda düzenlenen suçlar ile askerin, askerlik hizmet ve görevleriyle ilgili olarak işlediği suçlar olarak tanımlanıyor. 

Askeri disiplini en fazla ihlal eden, askeri itaat ve düzeni en çok bozan suçlar olması nedeniyle tasarıda "sırf askeri suçlar" açıkça belirtiliyor.

Askeri suçların soruşturulması ve kovuşturulması

Tasarı, askeri suçların soruşturulması ve kovuşturulmasında uygulanacak usule ilişkin hükümlere de yer veriyor.

Askeri yargının kaldırılması, askeri suçların yargılama görev ve yetkisinin adli yargıya devredilmesi nedeniyle bu suçların soruşturma ve kovuşturulmasında Ceza Muhakemesi Kanunu uygulanacak.

Subay ve astsubayların şüpheli sıfatıyla ifadesini, Cumhuriyet savcısı alacak.

Askeri amirler, Cumhuriyet savcısının işe el koymasına kadar delillerin kaybolmasını önleyecek tedbirleri alacak.

Cumhuriyet savcısı, ülke sınırları dışında işlenen suçlarda, adli kolluk görevlileri tarafından yapılacak işlemlerin Milli Savunma Bakanlığınca yurt dışında görevlendirilen adli müşavirler tarafından yapılmasını isteyebilecek.

Kuvvetli suç şüphesinin varlığını gösteren somut delillerin bulunması ve sırf askeri suç nedeniyle askeri disiplinin ağır şekilde ihlal edilmesi halinde de asker kişi hakkında tutuklama kararı verilebilecek. 

Sırf askeri suçlarda, tutuklama yasağı uygulanmayacak.

Mahkeme, asker kişilerin işlediği askeri suçlarla ilgili olarak kabul edilen iddianamenin bir örneğini soruşturma iznini veren komutanlığa gönderecek. Bu komutanlık, davaya katılma talebinde bulunulmasına gerek olup olmadığına ilişkin görüşüyle birlikte iddianameyi Milli Savunma Bakanlığına iletecek. Bakanlığının talebi halinde, asker kişilerin işlediği askeri suçlara ilişkin ceza davalarına bakanlık katılan olarak kabul edilecek. 

Yüce Divanda yargılama

Tasarı, Yüce Divanda yargılanacak askerle ilgili soruşturma usulünü de düzenliyor.

Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlarının işlediği askeri suçların soruşturulması izne tabi olacak. Ancak, ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçüstü hallerinde soruşturma genel hükümlere göre yürütülecek.

Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri komutanları hakkında soruşturma yapılması, Cumhurbaşkanının iznine bağlı olacak.

İzin vermeye yetkili merci, bir ön inceleme başlatacak, ön incelemeyi bizzat yapabileceği gibi, hakkında inceleme yapılanın üstü konumundaki asker kişilerden biri veya birkaçına da yaptırabilecek. Ön inceleme ile görevlendirilen kişiler birden fazla ise içlerinden en kıdemlisi başkan olacak.

Asliye ve ağır ceza mahkemeleri kurulabilecek

Askeri suçlara ilişkin dava ve işlere bakmak üzere, askeri birliklerin konuşlu oldukları yerde Adalet Bakanlığınca asliye veya ağır ceza mahkemeleri kurulabilecek. Mahkemeler için coğrafi durum, iş yoğunluğu göz önüne alınacak, belirlenen il merkezi ve ilçelerde, Milli Savunma Bakanlığı ile Hakimler ve Savcılar Kurulunun görüşü alınacak.

Bu mahkemelerin kurulmadığı yerlerde ise askeri suçlara ilişkin dava ve işler, Hakimler ve Savcılar Kurulunca belirlenen asliye ve ağır ceza mahkemelerinde görülecek.

Askerlerin, yurtdışında işlediği askeri suçlara ait dava ve işlerde yeni kurulan veya belirlenen Ankara mahkemeleri yetkili olacak.

Askeri suçların soruşturmalarını yapmak üzere ihtiyaç duyulan Cumhuriyet başsavcılıklarında askeri suçlar bürosu kurulabilecek, yeteri kadar Cumhuriyet savcısı görevlendirilecek.

Tasarı, anayasa değişikliğiyle askeri yargının kaldırılması nedeniyle kanunlarda yer alan askeri yargı mercilerinin adli yargıdaki karşılıklarına da yer veriyor.

Tasarı kapsamında kurulacak veya belirlenecek mahkemeler, düzenlemenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 1 ay içinde kurulacak veya belirlenecek. Bu mahkemelerin görevine giren dava dosyaları,15 gün içinde bu mahkemelere devredilecek. Askeri suçlara ilişkin kesinleşen dosyalara ait arşiv, emanetler, diğer evrak ve dokümanlar da bu mahkemelere devredilecek, talepler bu mahkemelerce yerine getirilecek veya karara bağlanacak. 

Birlikte yapılacak ilk TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri sonucunda Cumhurbaşkanının göreve başlayacağı tarihe kadar Askeri Ceza Kanunundaki soruşturma izinleri Başbakan tarafından verilecek.

TBMM Başkanlığına sunulan Anayasa Değişikliğine Uyum Amacıyla Yargıya İlişkin Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı, Türk Silahlı Kuvvetleriyle ilgili bazı yasalarda Anayasa değişikliği sonrasında gerekli düzenlemeleri öngörüyor. 

Tasarıyla, anayasa değişikliğiyle askeri mahkemelerin kaldırılması nedeniyle askeri hakim istihdam edilemeyeceğinden, Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanununda düzenleme yapılıyor. 

Buna göre, Genelkurmay Başkanlığı ve Milli Savunma Bakanlığının hukuk hizmetleri, 659 sayılı Genel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdareleri ve Özel Bütçeli İdarelerde Hukuk Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Kanun Hükmünde Kararname hükümleri saklı kalmak kaydıyla kurulacak adli müşavir sınıfına mensup subaylar tarafından yürütülecek.

Asgari tugay komutanlığı nezdinde kurulacak adli müşavirlikler, başta ceza, disiplin, idare, harekat ve uluslararası hukuk olmak üzere; nezdinde bulundukları kıta komutanı veya askeri kurum amirlerinin hukuk işlerinde yardımcısı olarak görev yapacak. 

Genelkurmay Başkanlığı kadroları hariç adli müşavirlikler, Milli Savunma Bakanlığına bağlı olarak çalışacak. 

Adli müşavirler, nezdinde kuruldukları komutanlık veya askeri kurum amirliğinin; askeri hizmetlere ilişkin olarak gerekli gördükleri her türlü hukuki konulardaki isteklerini cevaplandırmak, lüzum görülmesi halinde harekat, tatbikat ve manevra gibi faaliyetlere iştirak etmek, ihtiyaç duyulan hukuki konularda ders ve konferanslar vermek, üst yönetici veya hukuk birim amiri tarafından temsil yetkisi verilmesi halinde adli ve idari davalar ile icra takiplerini Milli Savunma Bakanlığı adına yürütmek, ülke sınırları dışında işlenen suçlar bakımından Cumhuriyet savcısının talebi halinde adli kolluk görevlileri tarafından yapılacak işleri yerine getirmekle görevli olacak. 

Adli müşavir ihtiyacı; kendi hesaplarına hukuk fakültesini bitiren vatandaşlar ile muvazzaf veya sözleşmeli subay atananlardan hukuk fakültesi mezunu üsteğmen ila binbaşı rütbesinde bulunanlar arasından Milli Savunma Bakanlığınca açılacak sınavla karşılanacak.

Dosyalara ilişkin işlemler 

Kaldırılan askeri yargı mercilerinde görülen ve bu mercilerin arşivlerinde bulunan işi bitmemiş dosyalardan; Askeri Yargıtayda olanlar Yargıtaya, Askeri Yüksek İdare Mahkemesinde kanun yolu incelemesi aşamasında olanlar Danıştaya, diğerleri Ankara idare mahkemelerine, askeri mahkemelerde olanlar görevli ve yetkili adli yargı mercilerine, askeri savcılıklarda olanlar yetkili Cumhuriyet başsavcılıklarına Anayasa değişikliğine dair kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren dört ay içinde herhangi bir karara gerek kalmaksızın listeye bağlanarak gönderilecek.

Kaldırılan askeri yargı mercilerindeki işi bitmiş dosyalar ile defter ve diğer evrak, bu mercilerce Milli Savunma Bakanlığı arşivine iletilecek. Kaldırılan askeri yargı mercilerince hüküm verilmekle birlikte henüz gerekçeli kararı yazılmayan dosyalara ilişkin kararlar en geç 15 gün içinde yazılacak ve dosyaları tebliğ ve müteakip işlemler için belirlenen adli ve idari yargı mercilerine gönderilecek. 

Uyuşmazlık Mahkemesinin kararları kesin olacak

Uyuşmazlık Mahkemesinin kararları kesin olacak, başkanın uygun göreceği kararlar Resmi Gazete'de yayımlanacak.

Hakimlik ve savcılık sınıflarında en az 4 yılını bitiren ve üstün başarısıyla Uyuşmazlık Mahkemesinde yararlı olacağı anlaşılan geçici raportörler, mensup oldukları müesseselerin yetkili mercilerince geçici olarak mahkemede görevlendirilebilecek.

Raportörler, başkanın izin vermesi halinde üniversitelerde, Türkiye Adalet Akademisinde ve benzeri kurum ve kuruluşlarda ders, kurs ve konferans verebilecek.

Askeri yargının kaldırılması nedeniyle, Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi tarafından Uyuşmazlık Mahkemesinde katip görevlendirilmesine son veriliyor. Yargıtay, Danıştay ve Adalet Bakanlığınca atanacak 3'er katipten oluşacak büro, Uyuşmazlık Mahkemesinin kalem ve yazı işlerini yürütecek.

Uyuşmazlık Mahkemesine, Yargıtay Ceza Genel Kurulu tarafından seçilen asıl ve yedek üyelerin üyelikleri, bu düzenlemenin yürürlüğe girdiği tarihte sona erecek. Uyuşmazlık Mahkemesine, Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesinden seçilen üyelerin görevleri ise askeri yargı kaldırıldığından kendiliğinden sona eriyor.

Milli Savunma Bakanlığı ve bağlıları ile Genelkurmay Başkanlığında çalışan kamu görevlileri, yükümlü erbaş ve erler, yedek subaylar ve Yedek Askeri Memurlar Kanunu kapsamındaki yedek subayları ilgilendiren, askeri hizmete ilişkin idari işlem ve eylemlerden doğan uyuşmazlıklara Ankara idare mahkemeleri bakacak.

Mahkemeleri HSK belirleyecek

Hakimler ve Savcılar Kurulu (HSK), bu uyuşmazlıkları çözümleyecek mahkemeleri belirleyecek.

Bu kişiler dava dilekçelerinde sicili, varsa sınıfı ve rütbesini belirtecek. Dilekçeler, ilgili idari yargı mercine gönderilmek üzere en yakın amirine verilebilecek. Savaş halinde yürütmenin durdurulmasına karar verilemeyecek.

Yüksek Askeri Şura'nın terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma işlemleri yargı denetimi dışında olacak.

Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Kanunu'nda yer alan "Başbakan" ve "Başbakanın" ibareleri, "Cumhurbaşkanı" ve "Cumhurbaşkanının" şeklinde değiştiriliyor.

Buna göre, MİT Müsteşarı hakkında soruşturma yapılması Cumhurbaşkanının iznine bağlı olacak.

Danıştay Birinci Dairesine itiraz edilebilecek

Soruşturma izni verilmesi veya verilmemesi kararlarına karşı, 10 gün içinde Danıştay Birinci Dairesine itiraz edilebilecek. İtirazlar öncelikle incelenecek ve en geç 3 ay içinde karara bağlanacak. Verilen kararlar kesin olacak.

İzin verilmesi üzerine soruşturma Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı tarafından yapılacak. Hakim kararı gerektiren işlemlere dair Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının talepleri ile kovuşturmaya yer olmadığına dair kararlara yapılan itirazlar hakkında, soruşturma konusu suçların en ağırına bakmakla görevli Yargıtay Ceza Dairesini numara itibarı ile izleyen ceza dairesi başkanı tarafından karar verilecek.

Suçun son numaralı ceza dairesinin görevine girmesi halinde talebi ve itirazı inceleme yetkisi, Birinci Ceza Dairesi Başkanına ait olacak. Hakim kararı gerektiren işlemlerde başkanın verdiği kararlara karşı yapılan itirazı, numara itibarıyla izleyen ceza dairesi başkanı inceleyecek. Son numaralı daire başkanının kararı, Birinci Ceza Dairesi Başkanı tarafından incelenecek. İddianame hazırlanması halinde kovuşturma Yargıtay ilgili ceza dairesince yapılacak.