Yaşanan ekonomik kriz arızi bir durumu düzeltmekten çok yeni bir düzenin oluşturulmasına yol açacak.

Bu yeni düzenin ana hatlarını şöyle sıralayabiliriz: Geçmişte ekonominin her alanında karar alanlar devlet dışı aktörler iken şimdi devletin bazı alanlarda karar alıcı konumuna geleceği anlaşılıyor. Bu alan bireylerin karar aldığı ortamı belirlemek olarak tanımlanabilir. Geçmişte devletin ekonomide sadece serbest piyasa şartlarını sağlamaktan ibaret olan rolü şimdi bireylerin serbestçe hareket edecekleri alanın sınırlarını belirlemeye dönüşüyor.

Bugüne kadar ekonomi, zannedildiği gibi, herhangi bir sınırı olmadan ve kimse tarafından yönlendirilmeyen bir alan değildi. Finans kesimini yönetenler genel çerçeveyi belirliyor, bireyler de bu alan içinde hareket ediyordu. Finans kesiminin gücü herhangi bir devletin gücünü aşan boyuttaydı. Mesela Dünyanın en kalabalık ülkesi Çin’in ucuz işçiliğini hem üretici güç olarak kullanıyor hem de burada oluşan tasarrufları kendi gücü ne katıyordu. Çin’in ve benzer ülkelerin ABD için tehdit oluşturacağı iddiası onu ilgilendirmiyordu. Çünkü tüm dünya onun kontrolünde sayılıyor ve bir bölgenin öne çıkmasından tedirgin olmuyordu. Tüm dünya onun sayılırdı.

Yeni ekonomik düzenin özelliği artık tüm dünyanın ekonomik bir bütün sayılmaması, büyük ekonomik aktörler etrafında bir toplanmanın gerçekleşmesi olacaktı. Bu toparlanma sadece ekonomik alanda olmayacak siyasi bütünleşme buna eşlik edecekti.

Ülkemiz küresel ekonomiyi en çok savunan ülkelerden biriydi. İktisatçılarımız bu anlayışı bir inanç haline getirmiş, kendileri de bu inanışın papazları olmuşlardı. Bu düzenin sürmeyeceğini, hem ekonomik hem de siyasi nedenlerle bir krizin yakın olduğunu söyleyenleri bilgisizlikle itham ediyor ve onlara kriz tellalı diyorlardı. Kriz başlayınca yeni bir düzenin oluştuğunu düşünmediler aksine ne zaman eskiye dönüleceğini sorguladılar. Çünkü bir papazın dininden dönmesi beklenemezdi.

Yeni düzenin ABD öncüğünde kurulacağı anlaşılıyor. Avrupa’nın bir alternatif yaratacağı ya da en azından ABD’nin oluşturacağı modeli revize ederek kendine uygun bir model oluşturacağına ait bir işaret görünmüyor. Uzakdoğu henüz krizin en yıkıcı etkilerin yaşamadı. Ancak ihracata dayalı ekonomilerinin bu alanda oluşacak sürekli daralmaya karşı nasıl bir model geliştirecekleri bilinmiyor.

Türkiye olayı kendi sınırları içinde değerlendirirse oluşacak yeni modele uyum sağlamaya çalışır. Bu durumda ekonomiyi bir binaya benzetirsek temellerinin sağlam çatısının su geçirmez olmasını ister. Temelde tarım ve inşaat, çatıda ileri teknolojinin kullanılması vardır. Bugüne kadar temeli çürük, tavanı yıldızlara bakan bir yapıyı sürdürmeye çalıştı ama banyodaki küveti şık, salonu genişti.

İkinci bir alternatif bölgesel bir aktör olacağını düşünüp buna uygun bir model yaratılmasıdır. Ama herhalde birinin bunları düşünüp bir plan hazırlaması gerekir. Her şeyi piyasanın aklına bırakırsanız onu yönlendirenler olduğunu unutmamak gerekir.