Osmanlı’nın parlak yıllarını bir tarafa bırakırsak, millet olarak tarihin büyük bir bölümünde siyasi ve ideolojik kavgalar yüzünden dünyadaki yeni bilimsel gelişmeleri, hukuksal devrimleri çok geriden takip ettiğimizi, hatta çoğu zaman dünyanın bizden habersiz döndüğünü söyleyebiliriz.

Biliyorum bu ifadeler fevkalade can sıkıcı, hele de ‘bir Türk dünyaya bedeldir’masallarıyla büyüyen bizler için kanımıza dokunan bir durum. Ama ne yazık ki kendimize gaz vererek dünya ile yarışmak pek mümkün olmuyor.

Bir atletizm yarışını düşünün; hiçbir sportif formasyonu, fiziksel yeterliliği ve de idman hazırlığı olmayan birisi “Sen Türk’sün başarırsın aslanım” masalıyla 100 metre yarışında başarı kazanabilir mi? Kısacası bir Ben Johnson, Carl Lewis veHüseyin Bolt olabilmek için ideolojik üfürmelere değil, güçlü sportif hedeflere ihtiyaç var.

Geçmişe dönük övgülerin hemen hepsinde, “Osmanlı bir zamanlar dünyaya hükmeden bir medeniyetti” ifadesini çokça duyarız. Peki, nedir bu övünmenin kaynağı?

Biliyoruz ki 17. yüzyıla kadar Osmanlı, ilmi ve hukuki alanda Avrupa’ya göre önemli bir üstünlüğe sahipti. Batılı hukuk tarihçileri de bu üstünlüğün altını özellikle çizmişlerdir. Bu konuda Taha Akyol “Türkiye’nin Hukuk Serüveni”nde İslam hukuku uzmanı Prof. Schacht’tan şu cümleyi naklediyor: “Hukukun bütünlüğü (unuformity) açısından baktığımızda, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki hukuki düzen, o çağda Avrupa’da geçerli bulunan hukuk düzenlerinden çok üstündü.”

Şunun altını çizelim, Osmanlı’nın yükselişi özellikle hukuk sistemindeki üstünlük sayesinde olmuştur. Ancak Viyana kuşatmasından yenilgiyle dönülmesinin ardından 1699’da imzalanan ilk yenilgi anlaşması Karlofça ile birlikte çöküş de başlamıştır. Ve Osmanlı 18. yüzyıla bu ağır yenilgiyle başlamıştır.

Ancak bu çöküş sadece Osmanlı’nın gücüyle izah edilebilecek bir durum değildir. Çünkü artık Avrupa iktisadi ve ilmi üstünlüğü ele geçirmiş ve 18. yüzyılda yeni bir sanayi toplumunu doğuracak olan zihniyet devrimini yaşamaktadır. Daha da önemlisi, değişimin en güçlü dinamiği olan muazzam bir sermaye birikimine kavuşmuştur.

Oysa Osmanlı’nın özellikle son dönemlerinde toprak kayıplarıyla birlikte yönetim düzeyinde iç kavgalar artmış, bilim merkezi konumunda olan medreseler dünyadaki yeni bilimsel ve teknik gelişmeleri izlemekten aciz birer miskinlik tekkesine dönüşmüşlerdir.

Bir bakıma Osmanlı’nın tasfiyesinin yapıldığı son yıllar, önce İttihatçıların padişahlarla, sonra da İttihatçılarla ‘Hürriyet ve İtilafçılar’ arasında bitmek tükenmek bilmeyen kavgalara sahne olmuştur. Maalesef bu dönemde de muarızlar aralarındaki çatışmalar ve yönetim zaafları yüzünden dünyanın değişim döngüsünden bihaber kalmıştır. Bu arada Avrupa’ya giden Genç Osmanlılar da sadece kavanozun içindeki balı seyretmekle yetinmiş ve hiçbir zaman öze inememişlerdir.

Ve sonra Cumhuriyet’in kuruluşu... İlk başlarda genç Cumhuriyet bir umut yeşertmiş, ancak ‘ideolojik devlet’ oluşturma sevdası yüzünden bu kez de dünyadaki bilimsel ve demokratik gelişmeler ne yazık ki ıskalanmıştır.

Sonrası malum, siyasi kavgalar, ideolojik cedelleşmeler ve bitmek bilmeyen darbe faciaları...

Dikkat ederseniz bütün süreçlerin hiçbir yerinde bilimsel yarışlar, iktisadi ve kültürel hamleler, teknolojik sıçramalar yok. Çünkü kafalarımız bilime, sanata değil, tamamen ideolojiye ayarlı.

Bugün hala dünya çapında iktisatçılarımız, bilim adamlarımız, hukukçularımız, müzisyenlerimiz, mimarlarımız, ressamlarımız, inovasyonda sıçrama yapacak bilişim uzmanlarımız maalesef yok. Dolayısıyla böylesine yoklar ülkesinde dünya ile yarışacak bir medeniyet inşa etmenin de imkanı yok.

Mesela uluslararası kredi derecelendirme kuruluşları Standard and Poor’s ve Moody’s notumuzu kırınca kızıyoruz, canımız sıkılıyor, kızmakta da haklıyız ama bütün bunlar bizim büyük devlet olma yolundaki eksiklerimizi ortadan kaldırmıyor.

Hasılı kelam, büyük Türkiye için büyük şairlere, büyük romancılara, ünlü matematikçilere, dahi müzisyenlere, büyük iktisadi zekalara ihtiyaç var. Ama bunun için de önce adam gibi bir eğitim sistemine ihtiyaç var...