Batılaşma maceramızın başladığı ilk günden bu yana attığımız adımları dikkatle izlediğimizde, bir yerlerde bir yanlış yaptığımızı şimdi daha iyi anlıyoruz. Zira biliyoruz ki ilim ve ahlak birbirini tamamlayan iki disiplindir.

Maalesef Batılılaşma maceramızda “Batı’nın ilmini, tekniğini alalım ama ahlakını almayalım” diye yola çıkarken, Batı’da bilimsel düşüncenin temelini oluşturan felsefi düşünceyi görmezden geldiğimiz için gümrükten geçirdiğimiz bilgiler kuru bir arşiv bilgisinden öteye geçemedi. Değerli düşünürümüz Nurettin Topçu, “Kültür ve medeniyet” kitabında bu konuda çok önemli bir tespitte bulunuyor: “Batılılaşmak isterken onun ilmini alıp ahlakını almamak kararını verdik. İlimle ahlakın aynı kökten çıktıklarını bilemedik. İlmi de güya almak isterken, bir müze malı gibi veya bir şöhret kürkü gibi muhafazalar ve bohçalar içerisinde güzidelerle münevver geçinenlerin temaşasına mahsus, cemiyetin hayatiyle alakasız bir antika eşyası halinde aldık.”

Batı’dan aktarma bilgilerin ilim olmadığını bir türlü idrak edemedik. Oysa ilmin temelini oluşturan ve ona hayatiyet kazandıran ahlaki ve felsefi düşüncedir, sonsuzluk aşkıdır. Nurettin Topçu’nun ifadesiyle “İlim hiçbir menfaat gözetmeyen ve hiçbir tatmin ile nihayetlenmeyen zekayı sonsuzluğa doğru götüren tanıma aşkıdır.”

Şunu kabul etmek durumundayız ki ilmin temelini oluşturan felsefi düşünceye, hakikat alemini ancak aklın tasavvuruyla kavrayabileceğimize işaret eden Eflatun ve Saint Agustin’dir. Ve Rönesans bu aşkın aleme getirdiği yorumlarla bilimsel gelişmeye hayat vermiştir. Kuşkusuz bu çerçevede felsefede esas Rönesans’ı açan Descartes olmuştur ve bu konudaki en cesur adımı da otoriteye karşı bir duruşudur. Topçu’nun da belirttiği gibi Dekartes “ruhlardaki demir esaret halkasını kırmıştır.”

Unutmayalım ki, Batı’da sonsuzluk aşkı içinde hayata nüfuz eden ilim ve hakikat yürüyüşü aynı zamanda otoriteye karşı duruşu sayesinde bugünkü gelişmeleri sağlayabilmiştir.

Eğer Batı’nın ilmini ve tekniğini alırken, esas itibariyle bu gelişmeleri sağlayan ahlaki ve felsefi disiplini de alabilseydik, belki de bilimsel anlamda önemli gelişmelerin altına imza atabilecektik. Ama ne yazık ki biz cazibeye kapıldık ve sadece kavanozu dışarıdan yalamayı tercih ettik.

Bu yüzden de esas itibariyle ilme hayat veren hür düşünceyi maalesef hiçbir dönemde gerçek anlamda içselleştiremedik. Öyle dönemler yaşandı ki, ilmi bir ibadet olarak kabul eden dinin mensupları bilimsel gelişmelere, yeni teknolojilere karşı adeta bir ‘iman-küfür’ söylemiyle vicdanları tazyik altına alarak ilimle dini çarpıştırdılar. Sonra devran döndü, bu kez de bilimsel gelişmelere şaşı bakan anlayışı ezmek isteyenler aynı silahları kullanarak bütün eleştiri kapılarını kapatan bir istikameti seçtiler. Kabul etmek gerekiyor ki her iki anlayışın beslendiği ortak kaynak tahakkümcü zihniyettir, eleştirel düşünce fukaralığıdır.

Talihsizliğe bakın ki bunca tecrübeye ve dünyadaki bilimsel gelişmelere rağmen, aynı tahakkümcü zihniyetle akademik dünyanın bilim üretmesinin yegane teminatı olan özgürlük iklimini kirletmeye devam ediyoruz. Maalesef tekamülcü zihniyetten mahrum olduğumuz için, dün siyasi düşüncesine, fikrine tahammül edemediğimiz bilim insanlarının önüne hangi engelleri koyuyorsak, bugün de bizim gibi düşünmedikleri, ‘biz’den olmadıkları gerekçesiyle bilim insanlarının hürriyetlerini tahdit etmekte bir beis görmüyoruz. Yani değişen bir şey yok, kutsal otorite ilmi tekamülü kontrol etmeye devam ediyor...

Nurettin Topçu’nun İmam-ı Azam örneğinden hareketle ifade ettiği şu cümleler başka söze gerek bırakmıyor: “İmam-ı Azam gibi büyük bir idealist, gerçek Müslüman, zulme hizmetkar olmamak için Allah’a söz veren vicdaniyle mahkum olup sopa altında can verdiği halde, sözde din adamları mütemadiyen her çeşit iktidarla uysallık senetleri imzalamasını veya hiç değilse susmasını bilen Şanso-Pansa’lardır, Makyavel’lerdir. Dünyada siyaset yapmayacak iki kuvvet varsa biri din, öbürü ilim olmak lazım gelirken, din ve ilim adamlarının siyasete gönül vermeleri, dünya hakimiyetini parmağındaki yüzük gibi kullanan Yavuz’ların, huzurunda eğildiği ilim ve din adamlarını, sonra en sefil vicdanlara uşak yapmıştır.”