Yıllardır toplumun farklı kesimlerinde, memleketteki demokratik hayatın yeterince tekamül etmediği, özgürlükler ve insan hakları konusunda istenilen seviyenin yakalanamadığı yönünde şikayetler dillendirilir. Evet Türkiye’nin bu konularda ciddi sıkıntılarının olduğu muhakkak. Ancak bu durumun sorumluluğunu sadece siyasal iktidarlara fatura ederek sonuç almak ya da çözüm üretmek mümkün değildir. Çünkü demokratik toplumun oluşumu, kültürel ve sosyolojik dinamiklerle birlikte düşünülmek zorundadır.

Dolayısıyla demokrasideki geri kalmışlığı izah edebilmek için, öncelikle Türkiye’nin kültürel ve sosyolojik kodlarını doğru okumaya ihtiyacımız var demektir. Bir kere, geleneksel sağ ya da sol tanımı itibariyle Türkiye toplumu cemaatçi bir kültürden beslenmektedir. Daha açık ifade etmek gerekirse; sağ tanımı içinde yer alan farklı grupların, anlayışların, mahallelerin davranış biçimleri de, sol içinde yer alan farklı ideolojik tonlardaki hiziplerin, grupların tepkileri ve refleksleri de genel olarak cemaatçi bir sosyolojinin ürünüdür.

***

Aslında özgürlükler ve insan hakları konusundaki şikayetlerimizin büyük bir bölümü, mevcut toplumsal yapıdan kaynaklanmaktadır. Mesela geçmişte siyasal ve kültürel iktidarı elinde bulunduran devlet ya da sivil grupların, kendileri gibi düşünmeyen farklı inanç ve farklı kimliklere mensup kesimlerin özgürlük taleplerine karşı çok da cömert davrandıklarını söylemek ne yazık ki mümkün değildir. Hatta kendilerini, hakim konumdaki rejimin gerçek sahipleri olarak gördükleri için baskıcı olmayı bir hak olarak görmekteydiler.

28 Şubat sürecinde yaşanan hak ve özgürlük gaspları karşısında o günün sivil toplum kuruluşlarının cuntacılara arka çıkan davranışları, adeta bir demokrasi testi niteliğindedir. Maalesef o günün şartlarında rejimle aynı safta duran siyasetçisinden sivil toplum yapılarına, iş dünyasından akademik dünyaya ve medyaya kadar değişik kesimler, kendileri gibi düşünmeyenlerin de demokratik haklardan yararlanması gerektiğini bir hak olarak görememişlerdir.

İşte o günlerde böylesine antidemokratik tutum sergileyen kesimler, aynı zamanda demokrasiye inandıkları iddiasındaydılar. Evet demokratik haklara inanıyorlardı, ama aynı hakların ‘laik mahalle’ dışındakiler için de geçerli olması gerektiği inancında değillerdi.

Sonra devran değişti ve bu kez dindar mahallenin iktidarıyla birlikte başka bir Türkiye fotoğrafı ortaya çıkmaya başladı. 2002 yılında başlayan AK Parti iktidarı, 2013 yılına kadar özgürlüklerin önünü açan, insan haklarını önemseyen demokratik reformların altına imza attı. Ve Türkiye’de insanlar ilk kez rasyonel aklın hakim olduğu evrensel ölçekte bir demokrasinin gerçekleşebileceği umuduna kapıldılar. Her şey o kadar iyi gidiyordu ki, bazen insanlar bütün bunların bir rüya olabileceğinden endişe ediyorlardı. Oysa rüya değil, gerçekti, çünkü insanlar demokrasiye dokunabiliyorlardı...

Ama sonra bir şeyler oldu ve AK Parti adeta kendi gerçekleştirdiği reformları inkar ederek hızla ‘eski Türkiye’ye doğru yol almaya başladı. Talihsizliğe bakın ki, bu geri dönüşe paralel olarak geçmişte “hak” ve “özgürlük” savunuculuğu yapan dini duyarlılığı yüksek olduğu sanılan vakıflar, dernekler yani sivil toplum oluşumları da iktidarın adeta bir parçası haline geldikleri için hak ve özgürlük mücadelesinden vazgeçerek, onlar da ‘Beka limanı’na demir atmayı tercih ettiler.

***

Geçmişte ve bugün yaşanan tecrübeler gösterdi ki, dünün iktidar mahallesinin sakinleriyle bugünkü iktidarın mahalle sakinleri arasında aslında pek bir fark yokmuş. Öyle anlaşılıyor ki laiklerin de, dindarların da kendi mahallelerinin sınırlarını aşan bir demokrasi ufku bulunmamaktadır.

Gerçekleri ifade etmenin makbul bir durum olmadığının farkındayım, ama bir gerçek var ki laik ve dindar kesimlerin önemli bir bölümü, sadece kendi tarikat mensupları için hak ve özgürlük talebinde bulunmaktadırlar.

Kabul etmek gerekiyor ki, laik ve dindar mahallelerin sadece kendileri için özgürlük talebinde bulunduğu bir toplumda, çağdaş anlamda bir demokrasiyi inşa etmenin imkan ve ihtimali yoktur.