Bir modelin başarısı onun iyi ya da kötü olmasıyla değil, verili şartlarla uyumlu olup olmadığıyla bağlantılıdır. Bir başka deyişle sanıldığının aksine modeller şartları belirlemez, şartlar modelleri şekillendirir. Örneğin sosyalist bir modelin çökmesinin nedeni, modelin işletilemezliğinden kaynaklanmamaktadır. Bir başka zeminde ve bir başka tarihsel dönemde çok daha elverişli ve uyumlu bir sosyalist model kurmak olanaklıdır.

Yeni bir modelin kurgulanması mutlak surette köklü bir değişim de gerektirmez. Birçok örnekte görüldüğü gibi kurgulayıcılar modelin adını değiştirirken içeriğini sabit tutarlar veya adını sabit tutarak içeriğini değiştirirler. Kapitalizmin tarihsel gelişimine bakıldığında aynı kavram, yani ‘Kapitalizm’ adı altında, çok farklı uygulamaların yapıldığını görmek mümkündür. Model aynı ismi taşımaktadır; lakin içeriği sürekli bir devinim içerisindedir. Farklı coğrafyalarda farklı uygulamalar olduğu gibi, aynı coğrafyada farklı dönemlerde değişen yaklaşımlar söz konusudur.

Bugün ABD’de adı sabit tutulan yeni bir model inşa edilmektedir. Kimilerinin kapitalizmin sonu ya da Amerikan sosyalizmi diye adlandırdığı tipte bir kavramsal tanım değişikliği beklenmemelidir. Değişen içeriktir. Bu ne anlama gelmektedir?

Öncelikle devletler arasındaki sınırları yok sayarak tüm dünyayı yekpare bir ekonomik bütün olarak gören anlayış, yerini yine küresel çapta hareket eden ancak özgün bir kapitalizm uygulamasına bırakacaktır. Bu modelin merkezinde devlet olmayan ekonomik aktörler değil, devlet mekanizmaları yer alacaktır. Modelin yapısı bütünün içerisinde erime değil, eklemlenme çerçevesinde gelişecektir. Bu, birbirine eklenmiş bir sistemler zinciridir. Kapitalist işletmeler, yine bu zincir sistemin bünyesinde eskisi kadar rahat hareket etmeye devam edecek, ancak makro kararlar ve ekonomik stratejiler devlet aygıt ve örgütleri tarafından belirlenecektir. Piyasaların belirlediği sınırlar içerisinde yerleşik ekonomik faaliyetler yerine, merkez tarafından belirlenen sınırlar içerisinde özgür piyasa mantığı geçerli olacaktır. Yani vahşi atlar yine eyersiz, ama hipodromda koşacaklardır. Atları ehlileştirmek değil, koşu sahasını çitle çevirmek söz konusudur.

ABD’nin liderliğinde gelişecek olan bu yeni kapitalist modelin çerçevesi, dünya genelinde etkiler yaratabilir. Özellikle küresel Pazar mantığı ile hareket eden ve ihracata dayalı ekonomilerin, bu yeni modelden olumsuz etkilenmeleri beklenebilir. Bunun devamında ihracat fazlası nedeniyle oluşan sermaye aktarımının kesilmesi ve borçla gelişen ülke ekonomilerinin de zarar görmesi kaçınılmazdır. Ayrıca düşük ücretler nedeniyle sağladıkları maliyet avantajı ile göreceli üstünlük sağlayan ülkelerin, bu konumlarını sürdüremeyecekleri ve ihracatlarının azalacağı beklenmelidir.

Türkiye’nin bu konjonktürde konumunu muhafaza etmek yerine, yeni bir strateji geliştirmesi zorunludur. Fırsat eskiye dönüşte değil, yeni yapıya uyumda aranmalıdır.