Azerbaycan yöneticilerinin yerinde olsaydım Ermenilerin işgal ettikleri toprakları geri almanın peşinde koşmaz, Ermenistan’ın bütünü üzerine bir proje geliştirirdim. Yeterli doğal kaynağı olmayan, ekonomik sorunlarla boğuşan bu ülkenin tamamını kontrol edebileceğimi düşünür, benden bir parça koparanın tümüne talip olurdum.

Bütün yerine parça üzerinde hesap yapmak yaygın bir davranış biçimidir. Türkiye Kuzey Irak, hatta Irak’ın tamamına yönelik bir politika oluşturmak yerine Kerkük’ün statüsü, Türkmenleri hakları için mücadele etmekteydi ve kamuoyu bu konuda şartlandırılmıştı. Bu konular istediğimiz biçimde sonuçlansa bile Irak’ı kim kontrol ediyorsa içindeki bir bölgeyi ya da etnik bir unsuru onların kontrol edeceği düşünülmüyordu.

Ayrıca bölge için projeleri olan büyük güçleri hesaba katmayan uygulamalar onların müdahalesiyle sonuçsuz kalabilir ya da yaptıklarımız büyüklerin işine yarayabilir. Ermenistan’ı çaresiz bırakıp istediklerimizi alacağımızı düşünürken onu başka bir gücün kontrolüne bırakabilir ve o güce bizi de kontrol etme şansı verebiliriz. Hasmını köşeye sıkıştıran onun kime sığınacağını da hesap etmelidir. Hasmınızı başka bir güce teslim olmaya zorlayan şartlar ortadan kalkmadıkça karşınızdaki ona destek veren ülke olur. Buradan şu sonuç çıkar: Ermenistan’la sorunları çözerken onu sınırlayan şartları göz önünde tutmak gerekir. Ermenistan Azerbaycan’la uzlaştığı zaman yalnız kalmayacağına inanmalıdır.

Türkiye’deki yaygın anlayış ve uygulama birisi olumsuz bir davranış sergilerse onunla savaşmak ve onu bertaraf etmektir. Oysa böyle bir gücü kontrol etmek ve yönlendirmek hem daha kolay hem de daha etkilidir. Büyük güçler bu yolu kullanır ve başarılı sonuçlar elde ederler. Mesela ABD, PKK’yı tasfiye etmek yerine yönetme yolunu tercih etmiş ve amacına ulaşınca tasfiyeye karar vermiştir. Bu amaç Türkiye’de Kürt kimliğinin tanınması ve ülke dışındaki Kürtlerin bu kimlikle kabul edilmesiydi. Bunu biz yapabilirdik ve örgütü kontrol ederek ve ideolojisinin emperyalizme karşı olduğunu göz önünde tutarak, kullananların hasmı haline getirebilirdik. Ermenistan’ı etkileyen güçleri etkisiz hale getirmenin yolu, onun ekonomik sorunlarını çözmesine yardımcı olmaktan geçer. Nihai amaç her iki halkın, geçmişte olduğu gibi, bir arada ve barış içinde yaşamalarını sağlamak olmalıdır. Çünkü ne Ermeniler başka bir yere taşınabilir ne de Azeriler.

Burada Ermenilerin Azerbaycan topraklarını işgal ederek yaptıkları haksızlığın karşılıksız kalacağı düşünülebilir. Ancak en iyi intikam yanlış yapanı bunu tekrarlayamayacağı bir konuma getirmektir. Türkiye bir hesaplaşma yerine geleceği inşa etmeye yardımcı olabilir ve bu gelecek herkesin lehine olacaktır. Türkiye ne kendisinin ne de başkalarının intikam duygularını tatmin etmeye uğraşmamalıdır. Bu, zannedildiği gibi, küçüklük ya da zafiyet değildir aksine büyük olanın yapacağı şeydir. Özellikle etnik farklılıklara dayanan düşmanlıklara, ne kendisi ne de ilgili olduğu halklar için, göz yummamalıdır.