Son günlerde İran daha fazla gündem olmaya başladı ülkemizde.. Sahi İran nasıl bir ülkedir?

Tarihi MÖ 3200’lere kadar gider. Medler kuruluş tarihi olarak kabul edilir. MÖ 625’e gitmek gerek o zaman. Safeviler ise 1501’de kurulmuştu.. 75 milyon nüfusu var. 1.648.000 kilometrekare yüzölçümüne sahip. Nüfusun % 45’ini İranlı halklar (İraniler) ve Farslar, % 40’ını Azeriler, Türkmenler ve Kaşkaylar; % 7’sini Kürtler, % 5’ini Gilekler ve Mazendaranlılar, % 3’ünü Araplar, % 2’sini Lurlar, % 2’sini Beluciler oluşturuyor.

Nüfusun % 90’ı Şii Müslüman, % 8’i Sünni Müslüman, kalan % 2’si ise diğer dinlere mensup insanlardan (Bahailer, Sâbiîler, Hindular, Yezidiler, Ahli-Hak, Zerdüştçüler, Yahudiler ve Hıristiyanlar) oluşuyor. İran’daki diğer dini azınlıklar arasında Ortodoks Gürcüler ve Ermeniler (İsfahan), Zerdüştler (Yezd) ve Bahailer dikkat çekmektedir. Ülkede az miktarda Yahudi, Hindu, Keldani ve Sâbiîlik inancına bağlı topluluklar bulunmaktadır.

İran’ın komşuları, Hazar havzasında Türkmenistan, Azerbaycan, Ermenistan, Rusya, Kazakistan, Umman Denizi ve Fars Körfezi bölgesinde Umman, Birleşik Arap Emirlikleri, Arabistan, Kuveyt, Türkiye, Irak, Pakistan ve Afganistan’dır.

İran, Türkiye’den sonra nüfus bakımından en büyük Türki cumhuriyetlerden biridir.. 30 milyon civarında Azeri, diğer Türk boyları ile birlikte 35 milyona yakın Türki yaşamaktadır.. Bunun için de Türkiye karşıtı bir İran mümkün değildir. Böyle bir şey İran için intihar olur..

İran aslında 5 büyük etnik topluluktan oluşmaktadır ve bunlar Azeriler yanında Kürtler, Huzistan bölgesindeki Araplar, Belücler ve İraniler.

Huzistan eyaletinin bir diğer adı Ostana’dır ve yüzölçümü 64.055 km2, nüfusu 4.346.000’dir. Hemen bitişiğinde Ahvaz Arapları yaşar ve İran’daki Arapların nüfusu toplamda 5 milyonu aşar. Ahvaz Arapları Şii olmakla birlikte geleneksel olarak aşiret çağları güçlü, muhafazakar bir halktır.

Kürdistan eyaletinin yüzölçümü 28.817 km2, nüfusu 3.000.000 civarındadır. Nüfusun çoğunluğu Kürtler ve Azeri Türkilerinden oluşmaktadır.

Ülkenin güneydoğu ucunda bulunan Sistan ve Belucistan Eyaleti, 181.785 km2’lik alanıyla İran’ın toprak büyüklüğü olarak en büyük eyaletidir. Nüfusu ise yaklaşık 3 milyondur. Bu nüfusu ise Sünni Müslüman Beluciler ve Şii Müslüman Sistaniler oluşturmaktadır.

İçeriye bakacak olursak, baskın inanç Şii Müslümanlığıdır. Halk nezdinde dini otorite Kum’daki medreselerdedir.. Kum’un üst seviyedeki ilim adamları ise Tahran’da Hamaney’in temsil ettiği Rehberlikle icrayı denetlemektedirler.. Halk nezdinde İslami temsil Kum’da olmakla birlikte, otorite ve siyaset bağlamında Rehberlik öne çıkmaktadır.. “İslami devrim”in yarı devlet yarı toplum nezdindeki temsilcileri ise Devrim Muhafızlarıdır.. Halkın siyasi iradesi ise parlamentoda temsil edilmektedir. Bunun dışında İran’da güçlü bir Bazar ve aşiret geleneği vardır..

İran’da Şia geleneğinden sonra en etkili güç Türki etnisitedir.. Özellikle Azeri nüfus daha eğitimli olması, coğrafi konumu sebebi ile hem siyaset ve bürokrasi ve hem de Bazar’da etnik gücüne göre daha üst seviyede bir etki gücüne sahiptir..

İran’ın yurt dışındaki sermayesinin büyük bölümü Türkiye’dedir ve Türkiye stratejik açıdan bölgedeki en önemli dost ülkedir..

Bugün İran ile var gibi gözüken sorunlar, Ahmedinejad’ın Arap yarımadasının kuzeyinde bir Şii koridoru oluşturma, Mehdiyet ve İsrail’e karşı bir jeopolitik strateji ile ilgilidir.. Ahmedinejad’ın politikası, bazı noktalarda başarılı da olsa ülke içinde de kuşku ile karşılanan, riskli ve sorunlu bir siyaset olarak görülmektedir.. Özellikle, hem dini hem de seküler muhalefet bu anlamda zaman zaman sokak gösterilerine varan bir tepki ortaya koymaktadır.. Rehberlik, Parlamento, Devrim Muhafızları ve Bazar da bu anlamda kaygılarını giderek daha yüksek sesle dillendirmeye başlamış gözükmektedir..

Nejad’ın bundan sonraki seçimlerde bir seçim başarısı göstermesi zor gözükmektedir.. Hamaney ve Meclis Türkiye’ye daha yakın kişilerden oluşmaktadır.. Kum da gelinen noktada siyaset üzerinde birinci derecede etkili değildir.. Bazar ise adeta Türkiye ile et ve tırnak gibidir..

Bu konuya yarın da devam edelim mi?

Selam ve dua ile.