Bugün mahallî idareler seçimi var. Bugünkü seçimle ilgili yazmak yasak. Fakat mahalli seçimlerin tarihine bakmak yasak olmamalı!

Bu yüzden size tam 80 sene öncenin mahalli seçimlerinden söz edeceğiz. Bugünkü heyecanlar o zaman olur muydu?

Cevabı peşin verelim: Asla! 

Türkiye’de seçim, bugün doğudan batıya bütün vilayetlerde bu sabah başlayacak ve akşama bitecek. Saat farkından ötürü, doğuda daha erken başlayacak ve bitecek, batıda ise daha geç başlayacak ve sona erecek. Ama bir günü, hatta gündüzü taşmayacak. 

1934’teki “Belediye intihabı”(seçimi) nasıldı peki?

12 gün süren bir belediye seçimi nasıl olabilir? 

Dikkat: Belediye başkanlığı seçimi değil, “belediye seçimi”. Çünkü başkanlar zaten belli: Kaymakamlar ve valiler! Bunlar aynı zamanda partinin yetkilileri. 

1 Ekim 1934 Cumhuriyet gazetesinin manşeti: “Vatandaş intihap başladı, reyini kullan!”

Ne kadar manidar değil mi?

Haber metnine bakarsak, daha manidar ifadeler bulabiliriz. “Bugün büyük bir millî hadise başlıyor: Belediye intihabı... Hadisenin içtimaî olduğu kadar milllî oluşu, cumhuriyet hükümetinin ve Halk Fırkası’nın belediye seçiminde halkın bütün genişliği ile hakkını kullanmasını istemesi ve bu gayeye müteveccih tekmil tedbirlerin alınmış olmasıdır. Bu sene bir yenilik daha yapıldı, şehir meclisi aza namzedlerini Fırka merkezi değil mahalle mümessillerinden mürekkep kaza komisyonları ayırdı. Bu sûretle intihap ve azalar halka daha ziyade mal edilmiş oldu.”

Burada iki kelime var ki, artık kullanılmıyor: İntihab ve fırka. Birincisi seçim demek. İkincisi ise parti. O sıralarda “dil devrimi” modası vardı, bir süre sonra fırka kelimesi “parti”ye dönüştürülerek öztürkçeleştirildi!

O zaman tek parti var. 80 sene önceki seçimde bir yenilik yapılmış, şehir meclisi üye adaylarını parti merkezi değil, mahalle temsilcilerinden oluşan kaza (ilçe) komisyonları belirliyormuş.

Yani parti merkezi bu konudaki yetkisini bir alt komisyona devretmiş. Neyi değiştirir ki? 

Seçim İstanbul’da başladı... Eminönü’nde. Diğer ilçelerde sonraki günlerde olacak. Sandık kurulacak, nutuklar atılacak, basın resimler çekecek ve seçim şenliği yapılacak. Nitekim haberde, seçim sandıklarının kazalara büyük merasimle dağıtıldığı ve “sandık alayları” yapıldığı belirtiliyor. 

Haberin devamını okuyalım: “Öğleden sonra saat 1’den itibaren Sultanahmet meydanında parkların iki tarafındaki yol alaya iştirak edecek teşekküller, mektepliler ve halkla dolmuştu. Saat 15’te her şey tamamdı. Alay buradan hareket etti. En önde bir polis mangası, bunun arkasında itfaiye bandosu geliyordu. Bandodan sonra sıra ile rey sandığına mahsus kamyonlar, Türk Kadınlar Birliği, Türk kadınları biçki yurdu, Küçükpazar gençler birliği, esnaf teşekkülleri ve halk gelmekte idi. Eminönü kazasına ait olan bu alayı Fatih kazasının kafilesi takip ediyordu. Fatih alayında en önde manga kolu halinde Alibeyköyü’nün halk süvarileri bulunuyor ve bunu bando, çok süslü bir şekilde olan iki sandık arabası, spor teşekkülleri, Halk Fırkası erkânı ve halk takip ediyordu…”

Epey eğlenceli bir seçim alayı değil mi? Bandosu bile var! Hem de iki tane! Ya “çok süslü” seçim sandıklarına ne demeli?

Hep İstanbul seçimlerinden söz ediliyor. Ya Ankara? 3 Ekim’de Ankara’da belediye seçimi hazırlığı haberi var. 6’sında da İzmir!

Görüldüğü gibi, her vilayette seçimin başlaması ve bitmesi farklı. 

Birkaç başlık daha verelim:

“İntihabın ilk günü çok canlı ve hareketli geçti. Halk belediye azası seçimine büyük alâka göstermiş ve reyler müttefikan (oybirliği ile) Fırka namzetlerine verilmiştir.” (2 Ekim)

“Halk reyini derin bir zevkle kullanıyor” (3 Ekim)

“Fırka kâtibi Recep Bey halkın alâkasını tetkik etti” (4 Ekim)

“Halk sevinç içinde. Dün intihap bayram halini aldı. Ermeni Patriği Kumkapı’da reyini kullandı” (6 Ekim)

“İntihaba iştirak bir müsabaka şeklini aldı” (7 Ekim)

Seçime katılma bir yarışma halini almış!

Gerçek seçim olsa idi, böyle başlıklar atılır mıydı?

Sonucu belli bir seçimden söz ediliyor, göz boyamak için yapılan bir seçimden. Seçimin kolayı bu! Esasında ortada seçim filan yok. Varmış gibi yapılıyor…

Bugünün gazetelerinde böyle başlıklar görmek, o yüzden mümkün değil. Seçim şenlik şeklinde olmuyor artık, fakat sonucunda bayram edenler oluyor. Bakalım yarın kimler bayram yapacak?