Genç yaşta hapis donları giyen dost! Bu mektubumda da, ulaşıp yanlarına varamadığımız Türk dünyasından birkaç fikir ve dâva adamının hapis hayatını anlatacağım.

Doğu Türkistan “Maarif Hareketinin” lideri şair ve İslâm âlimi Abdulhekim Mahsum Hacı (1925 – 1993)1959’da Çin hapishânelerinde müebbet hapse mahkûm edilir. Domuz bakıcılığı yaptırılır, azılı katil ve hırsızların koğuşuna atılarak dövdürülür. Günde 50 gram ekmekle hayatta kalmaya çalışır.

Hapishânede bir vakti bile terk etmeden teyemmümle namazlarını eda eder. Ağır şartlarda dahi mahkûmlara İslâm’ı tebliğ ederek sabır ve inançlarını korumaları için telkinde bulunur. Ziyaretine gelen talebelerine dinî eğitim faaliyetlerine devam etmelerini tembih eder. Onun sâyesinde birçok mahkûm hapishânede ilim ve hizmet ehli olup çıkar. (Doğu Türkistan.Net./ Doğu Türkistan Maarif Hareketinin Önderi Abdulhekim Mahsum Hacı, 12 Nisan 2011)

Yine Doğu Türkistan’ın efsanevî İslâm önderlerinden Barat (Berat) Hacı (1910-

2003) 1960’larda ikinci hapisliğinde yirmi yıl “pantürkizm” suçlamasıyla Çin zindanlarına atılır. 1981’e kadar aralıksız hapiste kalır. Yıllarca seksen santim eninde, yüz elli santim boyunda beton bir hücrede, elleri ayakları zincirlenerek tek başına tutulur ve işkence görür. İyice zayıflar, takatten düşer.

Hapishâne hayatının önemli bir kısmını daracık bir beton hücrede elleri ayakları zincire vurulmuş bir halde tek başına geçirir. Yirmi bir yıl boyunca akla hayâle gelmez işkencelere maruz kalır. Günde tek öğün sadece bir parça mısır ekmeği verilir. Bir gün yiyip bir gün oruç tutarak hayatta kalmaya çalışır ama boylu poslu bu heybetli adam hapisten çıktığında otuz sekiz kiloya düşer. Bu kadar zaman içinde ailesiyle görüşmeye bir kere izin verilir.

Çin hapishânelerinden sağ çıkan ender mahkûmlardandır. Yirmi bir yıl boyunca bir vakit namazını bile geçirmez. Ama çoğu zaman teyemmümle kılar. Daracık bir hücrede elleri ayakları prangaya vurulduğu için gözleriyle kılmak zorunda kalır namazlarını. (Namazın Dik Tuttuğu İki Mücahit, Semerkand Dergisi, Kasım 2014, Ahmet Nafiz Yaşar)

Hapis yatan her fikirli mahkûmun ölçü alacağı bir başka fikir ve edebiyat ehli mahkûm da Doğu Türkistan Kazak Türklerinden Kacı Gumar (Hacı Ömer) Şabdanoğlu’dur (1925-2011). Yazar ve hapishâne, kalem ve demir parmaklıklar… deyince Türk dünyasında bu isim akla gelir. Altı ciltlik “Suç” adlı romanını Urumçi Hapishânesi’nde yazmış ve siyasî muhalifliğinden dolayı aralıklarla kırk yıla yakın hapishâne hayatını sürekli okuyup yazarak geçirmiştir. Meydana getirdiği edebî roman ve siyasî kitapları “Hapishânelerde doğan edebiyat” olarak vasfedilmiştir.

Hapse düşen her fikirli mahkûm bu muhteşem adamı hatırlayıp kendine ölçü almalıdır. Hatırlarsa şayet zindanlara inat okuyup yazarak diri ve fikirli kalır. 1944 yılında eğitim için geldiği Urumçi’de bağımsızlık mücadelesine katıldığı için tutuklanır. 1952’de hapisten çıkar. Odak dergisini çıkarır ve birçok dergideki muhalif yazılarından dolayı 1958’de tekrar hapse atılır.

Hapisliğinin 22 yılını her beş mahkûmdan birinin sağ çıkmadığı Taklamakan çölündeki, “Tarım Kampları” nda geçer. 1986’da Millî Kurtuluş Harekâtı "Ümit"  teşkilâtını kurmasından dolayı 15 yıl Urumçi hapishânesinde yatar. Çin zindanlarında geçen hayatı 15 Şubat 2011’de son bulur. Mezarı Doğu Türkistan’dadır.  (Urumçi Hapishânesinde Yazılan Tarihî Roman: Suç / Kabdeş Cumadilov, Türk Âlemiyiz.com)

Dini âlimi, eğitimci ve kanaat önderi Doğu Türkistanlı âlim Abdulhamit Damollam’ın (1937-2017) hapishâne hayatını bilmeden kimse hapis yattım demesin. Kaşgarlı Mahmud’un medfun bulunduğu Kaşgar’ın Taşbalık İlçesinde doğan bu dâva adamı medreselerde müderristir. Faaliyetlerinden dolayı 1950’li yılların sonlarında tutuklanarak 20 yıl çalışma kamplarında hapis yatar. Eş benzeri az görülen bir hapis hayatı bu… 

Çıkınca medrese kurar ve talebe yetiştirir. Hacca gider, sonra ümmetin payitahtı dediği İstanbul’ da bir müddet kalır. 1990’da “Ayaklanma” bahanesiyle 10 yıl nezaret altında tutulur. 2009 bu kez Urumçi katliamı bahane edilerek göz hapsi tecride dönüştürülür. Nisan 2017’de kız kardeşi, oğulları, gelinleri, kızları, torunları ve bebekleriyle bütün aile efradı hapsedilir. 80 yaşında hapishâne şartlarının kötülüğü ve Çin işkenceleri sonucu vefat eder. (Türk Âlemiyiz.com)

Hapishâneye düşen dost!  Şimdi anlatacağım mahpus Doğu Türkistan’ın şanlı mahpuslarından birdir.  

2004 yılının sonları… Doğu Türkistanlı yazar ve şair Nurmuhammed Yasin Örkeş’in, Doğu Türkistan’daki zâlim Çin rejiminin hikâye üslûbuyla anlatıldığı “Yabani Güvercin” adlı kitabının Uygur Türkleri tarafından büyük ilgi görmesi ve çok sayıda basılması Çinli despotlarda korku meydana getirir ve toplattırılır. Ardından 10 yıl hapse mahkûm edilir. Sabr-ı cemil ile yatılan dillere destan bir hapis hayatı bu… (Türk Âlemiyiz.com)