Soğuk Savaş yıllarında Amerikan başkanları Türkiye’yi teğet geçerlerdi. Ortadoğu’ya giderlerdi Türkiye’ye uğramazlardı. Avrupa’ya giderler ama güneyine inmezlerdi. Ama Soğuk Savaştan sonra bir şeyler değişti. Hatta Abramowitz, ‘dışişleri bakanlarını Türkiye’ye gelmeye ikna için akla karayı seçer ve göbeğimizi çatlatırdık’ demiştir. Soğu Savaşın akabinde önce Türkiye’nin değeri ve önemi düştü denildi arkasından oğul Bush’la birlikte ilişkilere kriz gölgesini vurdu ama Türkiye’nin önemi hiç azalmadı aksine ritmik bir biçimde arttı. Clinton, oğul Bush ve derken sonunda Obama istisnai ziyaretiyle tavan yaptı. Kanada’ya kısmi özel ve Almanya, İngiltere, Çek cumhuriyetine yaptığı genel çerçeveli ziyaretlerden sonra gerçek ilk özel ziyaretini Türkiye’ye yapmıştır. Bu ziyaretin yankıları kolay kolay dinmeyecektir. Bundan dolayı sürekli ‘neden Türkiye?’ sorusu soruluyor ve buna paralel olarak bu ziyaretin tarihi bir ziyaret olup olmadığı da tartışılıyor. Bu ziyaretin yankıları o kadar yoğun ki bazı gazeteler: ‘Bir ziyaret bin manşet’ başlığını attılar. Gerçekten de öyle oldu. Obama neden Türkiye’ye geldi. Burada verdiği mesajlardan bunu yakalamak mümkün. Lakin Ankara’da Meclis’te yaptığı konuşma İslâm dünyasına dönük veya tatmin edici olmaktan uzaktı. Burada, ABD’nin ne geçmişte ne de gelecekte İslâm’a düşman olmadığını ve olmayacağını söyledi. Lakin bu çok özet ve muhtasar bir mesajdı ve bu mesajı vermek için Ankara’ya gelmesine lüzum yoktu. Bundan dolayı 100 gün içine bir İslâm ülkesinde İslâm dünyasına mesaj verme sözü yerine gelmemişti. Gerçekten de Washington Post’un Türkiye ziyaretiyle ilgili yaptığı haberin ayrıntılarına baktığımızda ismi verilmeyen Beyaz Saray yetkilileri Obama’nın bu konuşmayı Tükiye’de yapmadığını ve ileride yapacağını söylüyorlar (Another senior White House official said Obama will continue the outreach in the coming months by traveling to a Muslim country to deliver a speech on İslâm/In Turkey, Obama Reaches Out to Muslim World/By Michael D. Shear and Kevin Sullivan
Washington Post Staff Writers Tuesday, April 7, 2009).
Evet, Obama’nın ziyareti İslâm dünyasına ulaşma stratejisinin bir parçası lakin anlaşıldığı kadarıyla tamamı değil.
•
İlginçtir, Türkiye üzerinden bütün dünyaya mesaj verdi. Türkiye’ye verdiği mesaj ‘model ortaklığıdır.’ Model ortaklığı ne anlama gelmektedir? Model ortaklığı aslında modern Türkiye’nin İslâm dünyasına model olması keyfiyetidir. Bu proje, Obama’nın projesi değil 50 yıllık Amerikan projesinin son versiyonudur. Zira David Furum ve Richard Perle’ün ifadesiyle Türkiye İslâm dünyasına cumhuriyetin ilanından beri rol modeldir. Bunu Clinton da, Holbrooke da çeşitli şekillerde ve son olarak Obama da model ortaklığıyla teyit etmiştir. Lakin Cumhuriyetçilerle Demokratlar arasında zaman zaman bu noktada küçük farklar olabilmektedir. Bilindiği gibi Cumhuriyetçiler ulus inşa etme niyetinde oldukları Irak’a başta Türkiye’yi model olarak göstermişlerdi. Obama ile kıyaslandığında Endonezya’da elçilik yapmak gibi bir geçmişi olan Neocon Wolfowitz de Endonezya ve Türkiye’yi İslâm alemine model olarak takdim etmekten hoşlanıyordu. Holbrooke göre AKP bu model için biçilmiş kaftan olabilirdi. Ve Malezya ile birlikte Türkiye’yi ılımlı Müslüman ülke olarak tanımlamıştı. Lakin Daniel Pipes’a göre bu modeli Cumhuriyet Halk Partisi gibi klasik laik kanadı temsil eden parti veya buna yakın anlayışlar ve zümreler temsil etmektedir. Obama da aslında bu iki görüşü sentezledi. Obama idaresi aslında Cumhuriyeti ve Demokrat kadroların harmanlandığı bir A Takımı. Dolayısıyla Türkiye ziyaretinde her kesime göz kırptı ve mavi boncuk dağıttı. Anıtkabir’i ziyareti ve laiklik vurgusu başta Cumhuriyet gazetesi olmak üzere laik kesimleri fazlasıyla mest etti. Destek aldı. Buna mukabil, Müslüman bir aileden ve ülkeden geldiğini söyleyerek dindar kesimlerin de yüreğine su serpti ve onlara da göz kırptı. İkisinin de meyvesini devşirdi ve Bush’un kemik kırarak ulaşamadığı gönüllere ve zihinlere ulaşma imkanı buldu.
•
Laik kesimlerin nefret ettiği ‘ılımlı İslâm’ tabiri yerine daha nötr tabirler kullandı. Modern Türkiye dedi. Keza BOP yerine de model ortaklığı ikame etti. Gerçekten de bir proje olarak BOP ortada yok. Lakin ABD’nin İslâm dünyasına ulaşma çabaları bitmiş değil. İşte bu çabalardan birisi kendisine sağlam bir zemin bulmaktan geçiyor. Model ortaklıkla birlikte modern Türkiye’yi sağlam bir zemin olarak görmüş oldukları ortaya çıkıyor. Lakin muhaliflerin de kızdığı kadar var. Özellikle Heybeliada Ruhban Okulu meselesi ve Ermenistan’a açılma konusunda baskı ve bunun Azerbaycan-Türkiye ilişkileri üzerine kötü yansımaları ve Kürt azınlık tabiri ziyaretin geride bıraktığı olumsuz tortulardan bazılarıdır. Dolayasıya bardağın dolu kısmı olduğu gibi boş kısmı da vardır. Lakin tarz ve üslup olarak Bush’dan ayrıldığı kesinkes görülmektedir.