Yücel Çakmaklı, Türk sinemasında tez sahibi nadir yönetmenlerden biri olarak veda edeli çok zaman geçmemişken, “ulusal sinemacı” olarak bilinen Halit Refiğ de vefat etti.
Halit Refiğ, bir zamanlar kamera kullanan veya kamera arkasında duran bir kişi olduğu kadar, görüşlerini Ulusal Sinema Kavgası isimli kitapla kamuoyuna ulaştıran, kalem kullanmayı da bilen bir şahsiyetti. Sinemaya eleştiri yazılarıyla girmiş, Kore Savaşı sırasında 8 mm.lik filmler çekmiş, 1960'ta ilk filmini yapmıştır.
Halit Refiğ’in tezli sineması, Kemal Tahir ismi anılmadan tam mânasıyla açıklanamaz. Bu büyük romancımız, Osmanlı tarihi üzerinde sürdürdüğü çalışmalarını bir taraftan romanlarında değerlendirirken, sinemacılar üzerinde de ciddi tesirler meydana getirmiştir. Bu sinemacılar arasında Halit Refiğ ve Metin Erksan başta gelir.
Bu ilişkilerin, başlangıçta çok düşünce temelli olmadığını söyleyebiliriz. Kemal Tahir'in 1962'de yazdığı Gurbet Kuşları'nı Halit Refiğ, 1964’de sinemaya aktarır. Bu filmde, İstanbul'a göçerek yeni bir hayat kurmak isteyen Maraşlı bir ailenin hikâyesi anlatılır. Gurbet Kuşları ilk Altın Portakal'ı alan film olarak da önemlidir.
Halit Refiğ’in “ulusal sinema” kavramına çok uygun düşen filmleri arasında Bir Türk’e Gönül Verdim, Fatma Bacı, İhtiras Fırtınası bilhassa sayılabilir. O da Yücel Çakmaklı gibi, TRT’nin ilk dizi yönetmelerindendir. Onun Aşk-ı Memnu’su, esere sadık kalarak yapılabilecek güzel bir dizi örneğidir.
Halit Bey’in dizi filmcilik macerasında Yorgun Savaşçı’nın “müstesna” bir yeri vardır. Kemal Tahir’in aynı adlı romanından uyarlanan bu dizi, TRT adına çekilmiş, 12 Eylül sonrasının askerî idaresi, büyük paralar harcanarak yapılan filmi, Atatürk’e yeterince yer verilmediği gerekçesiyle yayınlamamıştır. İmha ettirildiği iddia edilen film, yıllar sonra depodan çıkarılarak yayına sokulmuştur!
Halit Refiğ’in Kemal Tahir’e son vefası olacak Devlet Ana ise zamanın başbakanı Ecevit’in desteğine rağmen çekilememiştir!
“Ulusal sinema” kemalizmin kucağında büyüyen ve bu yüzden ufku çok dar olan Türk sinemasının 1960’lardan sonra materyalist temayüllerle giriştiği arayışlara karşı millî/yerli bir çözüm arayışı sayılmalıdır. Kemal Tahir sağken bu sinema anlayışı çok güçlü bir düşünce desteğine sahipti. Kemal Tahir’in ölümünden sonra, bu aktüel düşünce desteğinden yoksun kaldı. Bazı “ulusal sinemacı” olarak bilinen isimler, farklı tutumlar sergilerken, Halit Refiğ gücü yettiğince Kemal Tahir’e sadık kalmaya çalıştı.
Halit Refiğ, düşünce çevreleriyle ilişkilerini her zaman canlı tutmaya çalıştı. 1970’lerde Hareket dergisi çevresiyle sürdürdüğü ilişkileri, 1990’larda Zaman gazetesi çevresiyle devam ettirdi.
Ulusal Sinema Kavgası, Halit Refiğ’in Kemal Tahir’in dizi dibindeyken yazdığı bu kitap, yakında yeniden yayınlandı. İlk defa, 1971 yılında Hareket Yayınları arasında yayınlanan kitabın 38 yıl sonra tıpkı basımı okuyucuya sunuldu.
Yeni baskının tanıtımında, yayınevinin öne çıkardığı görüş kitabı gerçekten doğru tanımlıyor: “Ulusal Sinema Kavgası yalnızca sinemamızın meselelerini incelemekle kalmayıp, fikir ve sanat hayatımıza sentezler getirmektedir. Halit Refiğ bu kitapta, devlet ve kurumları, halk ve aydınlar arasındaki çatışmayı, Türk kültürünün kaynaklarını, Türk kültürü içinde sinemamızın meselelerini gerçekçi bir gözle incelemektedir.”
Otuzsekiz yıl önce ilk baskısı yapılan bu kitabı okurken günümüz Türkiyesi ile paralellikler bulacaksınız. Halen keskin, kuşatıcı ve güncel...
Türk sinemasını halkın desteği ile ayakta duran bir halk sanatı, milli bir sinema olduğu fikri o zamanlar Yeşilçam’a yönelen şiddetli eleştirilerin dışında tutarlı bir değerlendirme olarak dikkat çekicidir.
Türk sinemasının, çok canlı dönemlerinde ortaya çıkan “ulusal sinema” ve “millî sinema” anlayışları, bugünün düşünce kısırlığından marjinal örneklere yönelen güya “yerli” sinemasını tekrar büyük kitlelere çekecek sağlam düşünce temellerine sahip. Yeni, ufku geniş, Türkiye’nin tesir alanına yönelen bir yerli sinema arayışı için Çakmaklı’nın ve Refiğ’in tecrübeleri işe yarar bir zemin oluşturabilir.