Türkiye, Cumhuriyetin ilk yıllarından beri 23 Nisanı “Millî hâkimiyet ve çocuk bayramı” olarak kutluyor. 23 Nisan 1920’de ilk Büyük Millet Meclisi’nin nasıl açıldığını bilen pek fazla insan kalmadı, ancak 23 nisan kutlamalarının nasıl cereyan ettiğini hepimiz biliyoruz. Çünkü bu “bayram”ın on yıllardır değişmez bir kutlanış biçimi vardır.
Biz bu kutlamaları, bu kutlamalar vesilesiyle devlet büyüklerinin konuşmalarını, açıklamalarını dinleyerek 23 Nisan’da Ankara’da olup bitenleri gerçekten anlayabilir miyiz?
Bu soruyu cevaplamaktansa, 23 Nisan 1920 cuma günü Ankara’da neler olup bittiğini, o günlerin kaynaklarından öğrenmeye zaman ayırmalıyız. 23 Nisan’ın hakikatini bilmek istiyorsak, bunu yapmak zorundayız. Böyle bir niyetimiz yoksa, haminnemizin üfürükten masallarını dinlemeye ve millete de bol laiklik salçası ihtiva eden nutuklar yutturmaya devam ederiz.
Hâkimiyet-i Milliye’deki haberler
Bu konudaki en sağlam kaynağımız, M. Kemal Paşa’nın çıkardığı Heyet-i Temsiliye’nin (sonradan Meclis’in) yayın organı olan Hâkimiyet-i Milliye gazetesinin haberleridir.
O sıralar haftada bir yayınlanan Hâkimiyet-i Milliye’nin 23 Nisan nüshasından sonraki 25. sayısı, 28 nisan günü neşredilmiştir. Bu nüshanın birinci sayfasında Büyük Millet Meclisi’nin açılışı ile ilgili bir haber ve değerlendirme yazısı, onun altında da “Ahmed Fevzi Paşa” başlıklı kısa bir haber vardır. Bu haberde ingilizlerin baskısı sonucu istifa etmek zorunda kalan Salih Paşa Hükümeti’nin Harbiye Nazırı Fevzi Paşa (sonradan Mareşal Fevzi Çakmak)’nın İstanbul’dan ayrılarak bir gün önce Ankara’ya ulaştığı, Büyük Millet Meclisi Başkanı M. Kemal Paşa ve bazı Meclis azası tarafından İstasyonda karşılandığı duyurulmaktadır.
Birinci sayfanın diğer yarısı, Mustafa Kemal Paşa’nın imzasını taşıyan “Büyük Millet Meclisi’nin Memlekete Beyannamesi”ne ayrılmıştır.
Önemine binaen büyük puntolarla dizilmiş olan bu beyannameyi, o günlerin havasının daha iyi anlaşılabilmesi için, aynen aktarıyoruz:
Büyük Millet Meclisi’nin Memlekete Beyannamesi
Anadolu’nun her köşesinden gelen vekillerinizin teşkil ettiği Büyük Millet Meclisi olanı biteni dinleyip anladıktan sonra millete hakikati söylemeğe lüzum gördü. İngilizler tarafından satın alınan ve milleti birbirine düşürmek maksadını güden bazı hainler sizi aldatmak için türlü türlü yalanlar söylüyorlar. İzmir vilayetinin, Antalya’nın, Adana’nın, Ayıntab, Maraş ve Urfa havalisinin düşmanlar tarafından işgali üzerine, silâha sarılan milletdaş ve dindaşlarınızı yine size mahvettirmek için padişah ve halifeye isyan sözünü ortaya atıyorlar. Millet Meclisi halife ve padişahımızı düşman tazyikinden kurtarmak, Anadolu’nun parça parça şunun bunun elinde kalmasına mâni olmak, payitahtımızı yine anavatana bağlamak için çalışıyor. Biz vekilleriniz Cenab-ı Hak ve Resul-i Ekrem’i namına yemin ederiz ki padişaha halifeye isyan sözü bir yalandan ibarettir ve bundan maksat vatanı müdafaa eden kuvvetleri, aldatılan müslümanların elleriyle mahvetmek ve memleketi sahipsiz, müdafaasız bırakarak elde etmektir. Hind’in, Mısır’ın başına gelen halden mübarek vatanımızı kurtarmak için İngiliz casuslarının sizi aldatmak üzere uydurdukları yalana inanmayın! İzmirini, Adanasını, Urfa ve Maraşını elhasıl vatanın düşman istilasına uğramış kısımlarını müdafaa edenleri, din ve milletlerinin şerefi için kan döken kardaşlarınızı arkadan size vurdurmak isteyen alçakları dinlemeyin ve onları Millet Meclisi’nin kararı üzerine cezalandıracak olanlara yardım edin, ta din son yurdunu kayıp etmesin, ta ki milletimiz köle olmasın. Biz birlik oldukça düşman üzerimize gelmeyeceğini resmen ilan etti. Onun candan özlediği aramızda nifak ve şikakdır. Allahın lâneti düşmana yardım eden hainlerin üzerine olsun ve rahmet ve tevfiki halife ve padişahımızı, millet ve vatanı kurtarmak için çalışanların üzerinden eksik olmasın.
Büyük Millet Meclisi Emriyle
Reis Mustafa Kemal
(Yarın: 23 Nisanda esas gaye: Dinin son yurdunu kurtarmak)