Ahilik kıble medeniyetli bir sistem olması hasebiyle; “kul hakkını” önceleyen bir teşkilattır.
Ahilik; “kul hakkının ancak kulun hakkını helal etmesiyle mümkün olduğu” prensibinden hareketle, insan ilişkilerinin tümünü gözlem ve disiplin altına almıştır.
İşte birkaç örnek daha:
Elbise giymenin, çarşıya girmenin, çıkmanın, dükkân açmanın kapamanın, alış veriş yapmanın, komşularla iletişim kurmanın, misafirliğe gitmenin, misafirlikte oturmanın, hasta ziyaretinden gözün aydın ziyaretine kadar; hamamdan tuvalete, tuvaletten yatmaya değin, çeşitli kurallar belirlemiştir.
Ahilik teşkilatı bir insanın sadece sosyal ilişkilerini düzenlemekle kalmamış, tüm hastalıkların sebebinin; “tembellik”, tedavisinin ise “çalışmak” olduğunu esas sayarak, bireyleri yönlendirmiş ve yönetmiştir.
Mesela esnaflar başta olmak üzere, akıl baliğ olmuş her insanın uyması gereken değerler şöyle sıralanmıştır:
İyi huylu ve güzel ahlâklı olmak.
İşinde ve hayatında doğru, güvenilir ve inanılır olmak.
Ahdinde, sözünde ve sevgisinde vefalı ve takipçisi olmak.
Sözünü bilmek, sözünde durmak, söylediğini yapmak.
Hizmette herhangi bir ayrıma gitmemek, herkese eşit davranmak.
Yaptığı iyilikten karşılık beklememek, öyle bir imada bulunmamak.
Güler yüzlü ve tatlı dilli olmak, hataları yüze vurmamak.
Dostluğa önem vermek, kötülük yapanlara ve düşünenlere iyilikte bulunmak.
Tevazu sahibi olmak, hiç kimseyi azarlamamak.
Anaya ve ataya hürmet etmek.
Dedikodudan uzak durmak ve yanaşmamak.
Komşulara iyilik etmek.
İnsanların işlerini yürekten, riyasız ve beklentisiz bir şekilde yapmak.
Emanete asla hıyanetlik etmemek.
Sabır ehli olmak, cesur ve ikram sahibi olmak.
Öfkeyi kovmak, hatalı ya da suçlulara iyi ve yumuşak bir huyla davranmak.
Sır sahibi olmak ve saklamak.
Kimsenin gelmesini beklemeden ona gitmek, akraba ve dost ziyaretlerinde bulunmak.
Özü, sözü, dışı, içi bir olmak, kötü fiil ve sözlerden uzak durmak.
Geçimini ve barınmasını üstlendiği kimseleri gözetip, korumak ve kollamak.
Bir kıble medeniyeti olan Ahilik, esas ticaretle uğraşan insanların çatı amiri konumunda olsa da ortak gaye, tüketicilerin haklarını korumak demiştik.
Bunun için de şu örneklere yer verelim.
Ahilik kuralları, halkın hakkını koruma adına; esnaf, tüccar, usta, kalfa, çırak ve alış verişle uğraşan bütün hizmetlilere dönerek şu kuralları şart koşar.
Hileli ve çürük mal satmaktan kaçınılacak ve uzak durulacak.
Müşteriden asla fazla para alınmayacak ve durumundan yararlanarak fazla istenmeyecek.
Bir başkasının imal ettiği veya başka yerden aldığı mal taklit edilmeyecek.
Yaş ve kuru hiçbir malzeme, noksan tartılmayacak, terazi ve kantarlar kontrol edilecek.
Hırsızlık başta olmak üzere sahte ve kalitesi düşük hiçbir şey satılmadığı gibi üretilmeyecek.
Evet, insan başıboş yaratılmamıştır. Rastgele yaratılmadığına göre içinde yaşadığı toplumun ahlaki öğretilerini benimseyip sevmese de saygı duymak mecburiyetindedir.