ABD'li Psikoloji Profösörü Rowand Miller otuz yıl süren araştırması neticesinde, insanlarda, utanma duygusunun gittikçe zayıfladığını ve buna bağlı olarak suç oranlarında artış görüldüğünü ifade etmiştir. Miller özellikle twitter ve sosyal paylaşım sitelerinin utanma duygusunu birey ve toplum bazında yok ettiğini, yüzyüze geldiklerinde çekingen davranan insanların facebook karşısında haya duygularını yırtarak çeşitli sorunların odağında yer aldıklarına vurgu yapmıştır.

Miller'in bu çalışmasının kendi toplumlarında ne kadar ses getirebileceğini bilemiyorum ancak paradigması, değer algıları ve beklentileri değişen insanlığın haya duygusunu artık bir pataloji olarak gördüğünü rahatlıkla söyleyebilirim. Günümüz anne babaları hata yaptığında utanmayı bilen, edep ve haya sahibi çocukları kolundan tutup psikoloğa götürüyorlar. Çocuğun haya duygusunu bir sorun olarak gören aile, "çocuğum ön saflarda yer alsın da ne olursa olsun" diye düşünüyor....

Psikoloji bilimi gerek beslendiği kültür açısından gerek yanlı olmasından kaynaklanan bir çıkışla, insanlığın gerçek fotoğrafını çekemiyor dolayısıyla olaylara sadece bir cihetten bakabiliyor... İnsanı sadece dünyevi bir varlık olarak gören bu yaklaşım, utanma duygusunun kişiyi başarıya götürecek yolları tıkadığını, hazlarının önünde bir barikat olarak ortaya çıktığını düşünüyor. Bu yaklaşıma göre edep ve haya, bireyi ekonomik ve akademik kariyer bakımından başarısız kılan, önünü kapayan olumsuz bir etkendir. Dolayısıyla Psikoloji de utanma duygusunun kişinin hayatında olması gereken bir duygu olabileceğini kabul edemiyor, bireyin bu duyguyu yenmesi için çaba gösteriyor, bu konuda çeşitli terapötik yöntemler kullanıyor. Artık, kişinin hayatı ile uyumlu olan ve onu insan kılan haya duygusu bir sorun olarak telakki ediliyor. Bunun sonucunda ise, edep ve hayadan uzak, hayvani duygularını ifade etmekten ve toplum önünde sergilemekten hiç kaçınmayan bir nesil ortaya çıkıyor.

Elbette burada, korkaklığı pısırıklığı içinde barındıran, insanlarla ilişkilerimize ket vuran patalojik bir utangaçlıktan bahsetmiyoruz. Edep ve haya duygusunun insan yaşamında olması gerektiğini ve çocuklarımızın da bu doğrultuda yetiştirilmelerini savunuyoruz.

Haya duygusu ile tanışmış bir genç şunları yapamaz:

Gayri meşru ilişkileri hayatına taşıyamaz, zina yapamaz...

Büyüklere hakaret edemez, insanlara zarar veremez

Edep ve haya duygusunu zedeleyecek şekilde giyinmez.

Küfür edemez, çalmaz, hak yemez, cana kıymaz, sever ve sevilir..

"Çocuk çekindiği ve utandığı zaman bir kısım fiileri terk ettiği an aklın nuru onun üzerine doğmuştur ki bir kısım şeyleri çirkin görür ve bir kısmına muhalefet eder. Çocuk öyle bir hale gelmiştir ki bir taktım şeylerden utanmaktadır. Bu ise Allahın çocuğu vermiş olduğu bir hediyedir" (İmam gazali)