İsviçre’nin arabuluculuğu ile Türkiye-Ermenistan, üzerinde anlaştıkları iki protokol (Türkiye-Azerbaycan-Ermenistan) arasındaki mevcut ihtilafların halli demek değildir. Bu mesele çok bilinmeyenli bir denklemdir. Çözümü çok zor ise de bu protokoller ihtilaflı meseleleri makul bir zemine oturtup ortadan kaldırmayı amaçlıyor.
Protokol Türkiye-Ermenistan sınırının ileride açılması ve iki ülke arasında siyasi münasebetlerin başlamasını öngörüyor. Ekonomisi zayıf olan Ermenistan’a yardım eden Ermenistan dışındaki (Türkiye hariç) Ermeni diasporası panikte olup, bu protokole karşıdır. Bu açılım süreci içinde Azerbaycan’ı gücendirmemek çok önemlidir. Azerbaycan’a ait Dağlık Karabağ ile Azerbaycan’ın yüzde 25’ini ihtiva eden 7 ilçe (reyon) Ermenistan işgali altındadır. Bu işgallerin bir anda sona ermesi elbette mümkün değildir. Ama bu işe başlanması gereklidir. Azerbaycan sabırlı olmalıdır. Türkiye iktidarı ve TBMM, Azerbaycan aleyhine bir icraat yapmaz. Türkiye’ye güvenmelidir.
Ermenistan’ın kendi anayasasında değişiklik yapması gerekir. Soykırım ve Türkiye’nin birçok ili Ermenistan’ın olarak yer almaktadır. Türkiye-Ermenistan sınırını Ermenistan tanımamaktadır. Lozan’ı tasdik etmeyen 2 ülke Ermenistan ve ABD’dir. 12 yıldır devam eden Karabağ işgali Ankara ve Erivan’ın karşılıklı atacağı adımlarla çözülebilir. Türkiye-Ermenistan arasında bir asırdır süren ihtilaf vardır. Bu ihtilafın halli iki ülkenin ve Azerbaycan’ın menfaati gereğidir. Halli zor ise de gereklidir. İhtilaflar hal yoluna girerse kara, hava, demir yolu ve enerji konusunda gelişmeler gündeme gelecektir.
Kars-Tiflis-Bakü demir yolu değişebilir. Türkiye-Ermenistan arasındaki açılımı, dünya kamuoyu, ABD ve bilhassa AB çok olumlu bulmuştur. Azerbaycan ise endişeli bekleyiştedir. AK Parti iktidarının dış politikada hedefi komşularla sıfır ihtilaftır. Ayrıca Karabağ’da tavize yanaşmazsa meselenin halli kilitlenir. TBMM’nin bu açılımda onayı Karabağ’da çözüme bağlı ve bu konuda Türkiye’nin Azerbaycan’a verilmiş sözü var.
Türkiye-Ermenistan ve Azerbaycan-Ermenistan ihtilafı kangren olmuştur. 4 sayfalık çözüm paketi ile soykırım, Büyük Ermenistan hayali sona erecektir. “Risk büyük, umut daha büyük”tür. 1915 tehciri için ortak arşiv heyeti kurulacak. İnşallah içte ve dışta açılım müspet neticelenir. Şu anda Ermeni basını açılıma karşı yorumsuzdur.