Erivan bilahare Bursa’da yapılan ve her iki ülkenin cumhurbaşkanlarının da seyrettiği tarihî maçlar sona erdi. Ama gerçekte siyasi maç (mücadele) yeni başladı. Ermenistan cumhurbaşkanına göre: “Bursa’da tarih yazıldı. Maçta yenilebiliriz. Ama diplomaside asla. Türkiye’ye küsme hakkımız yok.”
1878 Berlin Antlaşmasından sonra Bulgaristan devleti kurulunca, Ermeniler Kafkasya ve Anadolu’da Karadeniz-Akdeniz arasında Büyük Ermenistan hayali ile yanlış hareket ettiler. Ancak Ermenileri başta İngiltere olmak üzere Rusya ve Fransa 1878 Berlin Antlaşmasından Lozan’a kadar ve 1974 Kıbrıs Barış Harekâtından 10 Ekim 2009 Zürih’te imzalanan protokole kadar kullandılar. Dünya siyasetine yön veren milletlerarası sermayenin yüzde 70’i protokolün arkasındadır. ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton “Onlarca yıllık düşmanlığı kenara koyun ve ilişkilerinizi düzeltin” mesajı ile ABD’nin yerini belli etmiştir. Ermenistan hükümeti 11 ilde protokolü anlatan toplantılar yapmıştır. ABD’deki Ermeni lobisi Clinton’a protokol için baskı yapma mesajını vermiştir. Bir ara diyalog anlaşması çıkmaza girdi. Ancak diyalog için iki kadın bakan Clinton ile Calmy-Rey’in rolü büyük olmuştur. Ermenistan dışındaki Ermeni diasporası heyecan, öfke içinde tehdit dolu mesajlar vermektedir. Ermenistan’a finans desteğinin kesileceğini açıklamıştır. Diaspora dışında herkes memnundur. “4 T” formülünün 2 tanesini gerçekleştiren diaspora “Tazminat” ve “Toprak” hedeflerini gerçekleştiremeyeceği için âdeta yıkılmıştır. Diaspora 20 Ekim tarihini matem ilan etti.
Anahtar, Karabağ’dır. Ermeni işgali bitmeden işler düzelmez. İmza tamam sıra meclislerde ve onaydadır. İşgal altındaki toprakların kurtulmasında formül Türkiye-Azerbaycan-Ermenistan üçlüsünün iş birliği ve ABD-Rusya-Fransa temsilcilerinden kurulan Minsk Grubunun adil bir çözüm yapmasına bağlıdır.
Türkiye’nin Ermenistan’la normalleşme adımları atması Azerbaycan’ı satmak değildir. Osmanlı Doğu’daki Ermenileri devletin ve Ermenilerin güvenliği için kendi ülkesinin başka yerine mecburi göç ettirdi. Bu soykırım değildir. Soykırım olsaydı Batı’daki Ermenilere de yapardı. Kaldı ki Batı’daki Ermenilerin burnu bile kanamadı. Türkiye-Ermenistan arasında Suriye misali örnek olmalıdır. Barış iyidir. Savaşta galip ve mağlup vardır. Ama kazanan yoktur. Her üç ülke risk alabilmelidir. Husumetin yerini iş birliği almalıdır...