Bir ülkedeki rejimin demokratik olup olmadığını sadece çok partili siyasal yaşamın varlığı, iktidarın sandıkla el değiştirmesi gibi klasik unsurlar belirlemez.
Ondan da önemli, hatta onları da güvenceye alan bir kriter daha var: Hukuk devleti. Bir başka deyişle, hukukun üstünlüğü.
Çünkü günümüzde "Hukuk devleti, demokrasinin ana ideolojisi" durumuna geldi.
"Bir kırlangıçla bahar gelmez" denir; peki bir reform, Anayasa Mahkemesi'nin ve Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'nun yapılarının ve seçim sistemlerinin değiştirilmesi, hukuk devletinin kalitesini artırmaya yeter mi?
ABD'de "World Justice Project" adlı bir düşünce kuruluşu var. Onur üyeleri arasında Madeleine Albright, Colin Powell, Robert Badinter, James Baker, Giuliano Amato, Warren Christopher, Bill Gates, Peter Sutherland, Paul Volcker gibi dünyaca ünlü siyasiler, hukukçular, işadamları, diplomatlar yer alıyor.
"World Justice Project" kendine bir dert edindi: Hukuk devletinin kriterlerini belirlemek. 35 ülkede 35 bin denekle yapılan araştırmanın katkılarıyla ve 900 uzmanın çabalarıyla, üç yıllık bir çalışma sonunda muradına erdi. Bir ülkede kamu gücünün hukuka ne ölçüde bağlı/saygılı olduğunu anlamaya yardım edecek 10 kriter ve onlara bağlı 49 alt kriter saptadı. Tebrikler.
Bu kriterler arasında yolsuzluk, adalete erişim, toplumsal düzen ve güvenlik (Şu ünlü "Özgürlük" ve "Güvenlik" dengesi), temel haklar (İfade ve basın özgürlüğü) yer alıyor.
Alt kriterlerden bazıları da şöyle: İktidar gücünün anayasayla sınırlanması, hükümetin hesap verebilirliği, askerin, polisin, cezaevi personelinin hesap verebilirliği, uluslararası hukuka saygı, tarafsız ve şeffaf yargı sistemi, adalet dağıtan kadroların yetenekleri, bağımsızlıkları ve tarafsızlıkları...
"World Justice Project" mercek altına aldığı 35 ülkeyle ilgili ilk raporunu geçen yıl yayınladı. Söz konusu 35 ülke arasında Türkiye de bulunuyor.
2009 raporunun Türkiye bölümüne göz attık. Pek içaçıcı değil. Gerek ana kriterlerde, gerekse alt kriterlerde ülkemizin notu hem bölge ortalamasının, hem de 35 ülkenin tümünün ortalamasının altında.
Şimdi sabırsızlıkla 2010 raporunu bekliyoruz. Bekleyişimiz uzun sürmeyecek. Zira siz bu yazıyı okurken, sonuçlar açıklanmış olacak. Onu da herhalde yarın değerlendiririz.
Elbette o değerlendirmede Anayasa değişikliklerinin rapora yetişip yetişmeyeceğini de göz önüne alacağız.
Ama dediğimiz gibi; "Bir kırlangıçla ilkbahar gelmez" misali, ne denli önemli olursa olsun yüksek yargıyla ilgili bir-iki değişiklikle de hukuk devletinin çıtası çağdaş standartlara çıkarılamaz.
Bize esaslı bir hukuk reformu ve yepyeni bir anayasa gerekiyor.
"World Justice Project" bu ihtiyaçlara da değinecek mi; göreceğiz...