Euro'nun Avrupa'da ikinci para birliği ya da ortak para deneyi olduğunu biliyor musunuz? İlki 1865-1926 arasında denendi, yani epeyce uzun ömürlü oldu.
O ilk girişimin adı "Latin Para Birliği"ydi. Öyküsü ilginç.
Aslında ilk deney I. Napolyon'un (Bonaparte) altın 20 frank bastırmasıyla başladı.
5.801 gram saf altın paraydı bu. Napolyon altın 20 frankı tüm Avrupa'da geçerli olacak bir birim olarak tasarladı, örneğin kardeşi Hollanda Kralı Louis'ye şu çağrıyı yaptı: "Kardeşim, para bastıracaksan, Fransa'daki para birimlerini emsal al. Paranın bir yüzünde kendi portren olsun, öbür yüzünde ise krallığının armaları. Böylece tüm Avrupa'da tek tip para kullanımının yolu açılır, bu da ticarette çok faydalı olur."
Gel zaman, git zaman...
Hollanda Kralı Louis'nin oğlu III. Napolyon, imparator olarak Fransa tahtına oturdu. 23 Aralık 1865'te onun girişimiyle Fransa, İtalya, Belçika, Lüksemburg ve İsviçre bir "Para birliği" anlaşması imzaladılar. "Latin Birliği" adı verilen anlaşmaya göre, her ülke kendi para biriminin adını ve ulusal simgelerini koruyacaktı. Ve her ülkenin parası anlaşmaya imza koyan tüm ülkelerde geçerli olacaktı. Böylece örneğin İtalyan Lireti'yle Paris'te veya Brüksel'de alışveriş yapılabilecekti.
Çünküher ülkenin parası aynı ağırlıkta ve aynı altın veya gümüş oranında basılacaktı. (Not: Büyük paralar, yani liralar altın; küçükler, yani kuruşlar gümüş olacaktı.) En büyük para için de I. Napolyon'un bastırdığı altın 20 frank emsal alındı: Onun gibi 5.81 gram altın olacaktı.
O kadar tuttu, o kadar ilgi gördü ki "Latin Birliği" sınırları Latin diyarının çok ötelerine uzandı. İlginçtir; önce Yunanistan katıldı birliğe! 1868'de. Onu 25 ülke daha izledi. Sayayım: Avusturya- Macaristan, İsveç, Rusya, Finlandiya, Romanya, İspanya, Vatikan, San Marino, Lihtenştayn, Monako, Girit. Birçok ülke de tek taraflı kararlarıyla paralarını "Latin Birliği" ilkelerine göre basmaya başladılar: Sırbistan, Bulgaristan, Venezuela, Peru, Dominik, Haiti, Batı Hint Adaları, Arjantin, Brezilya, Şili. Bazı ülkeler de "Koloni" statüsüyle birliğe dahil edildiler: Tunus, Komor, Kongo, Porto Riko, Eritre...
"Latin Birliği" tıkır tıkır işleyerek 19'uncu yüzyılı devirdi. Ama 20'nci yüzyılın başlarında ilk teklemeler ortaya çıktı. Çünkü altın ve gümüşün fiyatı arttığı için "Latin Birliği"nin paraları mübadele aracı olmaktan çıkıp tasarruf aracına dönüşmeye başladı. Birinci Dünya Savaşı'nda altın ve gümüş ihtiyacının tavan yapması, sistemi daha da zora soktu.
Uzatmayayım; 1 Ocak 1927'de "Latin Birliği resmen feshedildi. Yazık oldu.
61 yıl yaşamıştı; az-buz sayılmaz.

***
"Latin Birliği"ne göre Euro henüz çocuk sayılır. 1 Ocak 2002'de tedavüle çıktı. Yani 10 yaşında bile değil.
Ama şimdiden ömür biçilmeye başlandı. Dün de yazdığım gibi, kimi iktisatçılara göre birkaç ay sonra tarihe karışacak, kimilerine göre "Euro Bölgesi" daralacak, kimilerine göre ise farklı farklı Euro'lara geçilecek.
***
Ahdettim; ilk Avrupa gezimde bir kuyumcuya ya da döviz bürosuna uğrayıp 20 altın frank alacağım. Değeri altın fiyatlarındaki iniş-çıkışa göre 295- 305 Euro arasında değişiyor. Herhalde Euro'dan daha iyi bir yatırım olur!