Hac, dünya çapında bir İslâmî kongredir, bir meşverettir, bir meclis-i nûrânîdir. Çünkü, dünyanın muhtelif yerlerinden, yüz binlerce insan, idâreciler, eğitimciler, âlimler, fikir adamları, sanatkârlar, tüccarlar, zenginler, dirâyetli kişiler, meşakkat ve problemlere tahammül edebilenler bir araya gelmektedir.
Hac boyunca, birbirleriyle, bazan husûsî, bazan umumî mahfillerde, mekânlarda karşılaşmaktadırlar. Birbiriyle fikir alış verişinde bulunmaktadırlar. İslâmî, insânî meseleleri tartışmakta, tecrübelerini birbirine aktarmaktadırlar. Ürettikleri fikirleri, tedâî-i efkâr ile çoğaltmakta, ürettikleri malları ve san'at eserlerini, kitapları mübâdele etmekte, yeni yeni usûl ve prensipleri birbirlerine göstermektedirler.
Bu mânada düşünüldüğünde haccın, sadece idârî değil, fikrî, ilmî, iktisâdî, ekonomik, siyâsî her türlü meşvereti ihtivâ ettiği anlaşılır. Özellikle hac, tanışmaktır, fikir birliğine varmaktır, yardımlaşmaktır, işbirliği yapmaktır. Bu arada, İslâmın yüksek siyâsetini, sosyal hikmetlerini ve faydalarını tesbit edip uygulama metodlarını ders almaktır. Hak Teâlâ şöyle buyuruyor:
“Biz Kâbe’yi toplantı yeri ve emniyet bölgesi kıldık.” (Bakara Sûresi, 125.)
Hac, ilmî, fikrî, nefsî, sosyal bir cihad eğitimidir. Hacca niyetlenen ve yola çıkan bir Müslüman, “Lebbeyk Allâhümme lebbeyk” demeye başladığı, hattâ, hac hazırlıklarına başladığı andan itibaren bu cihadı yaşamaya başlar. Sonra diğer hac menâsiki, zikir ve duâlarla, bu cihadın rûhî, fıkrî ve itikâdî, hâlî unsurları teşekkül eder. Bu meşakkat ve sıkıntılara katlanan ve içtimâî şuura ulaşan hacılar, âileleri, cemiyetleri, dinleri, dâvâları, iyilik ve güzellik için, insanlık için her türlü meşakkatlere katlanırlar. Çünkü, bu, hacda meleke haline gelmiş, ruhlarına yerleşmiştir.
Tavaf esnasında, Arafat’ta ve sâir yerlerde, ferdî uyanıklık ve içtimâî şuurun zirvede olduğu hengâmda samimane yapılan duâlar, insanların imân ve irfân dünyalarına tarifi imkânsız güzellikler bahşeder.
Hac yoluna düşen bir hacı adayı şunu görür, düşünür, konuşur, meşveret eder: Bu mübarek beldelerde, Hz. Âdem’den başlayıp, âhirzaman peygamberi Hz. Muhammed’e (asm) kadar gelip geçen 124 bin enbiyanın, 124 milyon evliyanın, 100 bini aşkın Sahâbînin iyilik ve güzellik uğruna vermiş olduğu mücâdelelerin hâtıraları vardır. Zâlim ve haksızlara karşı direnmeleri vardır, insanları hak yola dâvet etme kavgası vardır. Bütün bu hâtıralar hacının dünyasında tekrar tazelenir, canlanır, pekişir