Daha birkaç yıl öncesine kadar bihaberdik bu kavramdan. Şimdilerde ise pek sevdik onu, neredeyse dilimizden düşürmüyoruz. Meğer ne kadar da ihtiyacımız varmış bu kelimeye. Aslında ezen- ezilen, kayırılan-kovulan, bizimki-öteki, yar-ağyar, beyaz-zenci, ağa-maraba gibi nitelendirmelerdeki soyut; Musa-Fravun, Hüseyin-Muaviye, Flistin-İsrail, Çin-Sincan, Rusya-Çeçenistan vb. isimlendirmelerdeki somut anlamlarıyla hiç mi hiç yabancımız değil mobbing.

İngilizce “To mob” (topluca saldırmak, başına üşüşmek, çevresini sarmak, serseri grubu) sözcüğünden türetilmiş. İlk defa sosyal psikolojinin bir yan dalı olan “kitle psikolojisi” ile ilgili araştırmalarda kullanılmaya başlanmış, daha sonra, seksenli yıllarda, özellikle İskandinav ülkelerinde, çalışma psikolojisi alanına girmiş.

Mobbing aslında sadece işveren ya da amir tarafında çalışana-memura yapılan (bossing) bir eylem değildir. Çalışanlar tarafından işverene ya da amire karşı da yapılabilir ki buna “staffing” adı verilmektedir. Fiziksel saldırı ve tehdit içerdiğinde ise mobbingin adı artık “bullying” dir. Ama işçi sınıfının çok daha güçlü olduğu, iş dünyasında emek-yoğun, kas gücü-kaba kuvvetin hakim olduğu geçmiş on yıllarda mümkün olan staffing bugün pek de rastlanılır bir durum değildir. Bullying ise mobbingin ötesinde cezai hükümleri olan, adi suçlar kavramı içerisinde değerlendirilmektedir.

Mobbingin bugünkü anlamı; işverenler tarafından çalışanlar üzerinde, kötü muamele, tehdit, şiddet, aşağılama, değersizleştirme, dışlanma, ayırımcılık şekinde “sistematik ve sürekli psikolojik baskı” yaparak onları işten ayrılmaya zorlamak. Yani insanoğlu var olduğundan beri bu dünyadan hiç eksik olmayan zulmeden-zulüm gören, ezen-ezilen örneklerinden biri, ama çağdaş(!) olanı.

Mobbing uygulayıcısı(mobber) bunu yaparken davranışlarını alışılagelmiş bir çerçevede tutmaya, hukuksal açıdan sorun oluşturacak bir boyuta taşırmamaya özen gösterir. Yöntemler pek mahirdir. Sonuçları insan bedeninde görünmez, iz bırakmaz, maddi mülahazalara yol vermez; neredeyse sanal dünyada olmuş gibidirler!

Kama, bıçak, sopa, falaka, işkence-gergef, zindan-ölüm gibi maddi araç ve sonuçlar yerine; çalışanların kendilerini ifade etmesini önlemeye yönelik saldırılar(bağırmak, sözünü kesmek), çalışanın sosyal ilişkilerine yönelik saldırılar(konuşmama, konuşulmasını yasaklama, arkadaşlarından uzaklaştırma), çalışanların sosyal itibarına yönelik saldırılar(asılsız söylenti, alay etmek, ses-mimikle taklit etmek, ahlaktan yoksun cinsel teklifler, olumsuz yakıştırmalar), çalışanların mesleki kariyerine yönelik saldırılar(iş vermemek, önemsiz-anlamsız işler yüklemek, kaldırılamayacak kadar ya da uzmanlığı olmayan işler vermek) çalışanların sağlığına yönelik saldırılar(pis işlerde çalıştırmak, fiziksel saldırı, cinsel saldırı), hal diliyle ya da sözle tehdit-şantaj gibi öncelikle insanı manen yıkan yöntemler geçmiş.

Ama bazen de boyunlara resmen bir yafta asılır ve hukuki yollar da yine hukuk eliyle kapatılarak cıscıplak ortada bırakılır insanlar, önceki yıllardaki YAŞ kararlarında olduğu gibi. Yargıya başvurabilenlerin de aslında çoğu zaman yapabileceği fazla bir şeyi yok gibidir, bugünkü mevzuatta. Çünkü mobbing hukuku henüz yerini almamıştır, ortada olayı ispat edecek maddi deliller de çoğu zaman yoktur, mobbing olayının tabiatı icabı.

Mobbing uygulananlar genellikle üstünden-amirinden-patronundan zeki, becerikli, naif, işini iyi yapan insanlardır. Arkaları, dayıları yoktur; tehlikesiz bir yem olarak görülürler bu yüzden. Mobbingci güçlüdür ve bu sebeple zayıfı ezerken kendine bir zarar gelmeyeceğinden de emindir. Kurban, kurban edilme işlemine tabi tutulurken, hak-hukuk, vicdan-namus gibi erdemler de gönül rahatlığıyla rafa kaldırılabilir. Çünkü bu geçimsiz, beceriksiz, anarşist unsur mutlaka layığını bulmalıdır! Kurbanın daha sonra ne yapacağının ise hiçbir önemi yoktur, çünkü o kendi sorunudur!

Mobbing eskiden daha çok, iş dünyasında çalışana tazminat ödemekten kurtulmak için yapılırdı ama şimdilerde, bunun yanında, makam-mevki elde etmek, koltuğunu-menfaatini korumak, yerini bir yâr ile doldurmak üzere iyi bir pozisyonu boşaltmak, normal yollarla kuramadığı otoriteyi zoraki sağlamak, süfli duyguları tatmin etmek ve daha pek çok amaç ve alanlarda yaygın olarak uygulanmaktadır. İş çeşidi ve kazanç yolları arttıkça, bu iş ve kazançlar daha ileri insan yetkinliğini gerektirdikçe ve aynı pozisyona talip yetkin insanların sayısı çoğaldıkça mobbing olaylarının sayısı da o oranda artmaktadır.

Kanımca, mobbing, önümüzdeki on yıllarda, bireysel ve sosyal hayatımızın en önemli sorunlarından birini oluşturacaktır.

Kısmetse, haftaya bu konuya devam edeceğiz.