Kaf­kas­lar’da bir­bi­riy­le ba­rı­şık mil­let ne­re­dey­se yok gi­bi­dir. Da­ğıs­tan’da Kum­luk­lar ile No­gay­lar mü­ca­de­le­si var­dır. 1993’te Dar­gin­ler ile Kum­luk­lar ara­sın­da top­rak ih­ti­la­fı se­be­bi ile si­lah­lı ça­tış­ma ya­şan­dı. Da­ğıs­tan’da bir Türk gru­bu olan No­gay­lar, Gür­cis­tan’dan çı­ka­rı­lan Avar­lar ile ih­ti­laf­lı­dır. Kaf­kas­ya’da en bü­yük çı­ban­ba­şı Yu­ka­rı (Dağ­lık) Ka­ra­bağ’dır. Azer­bay­can’a ait olan Dağ­lık Ka­ra­bağ’ı Er­me­ni­ler, Rus­ya’nın as­ke­rî, Hı­ris­ti­yan Ba­tı­nın mad­dî des­te­ği ile iş­gal et­miş­ler­dir.
Ka­ra­bağ me­se­le­si Er­me­ni-Azer­bay­can ih­ti­la­fın­dan zi­ya­de Hi­lal-Haç­lı sa­va­şı­dır. Ka­ra­bağ kri­zi 1987’de baş­la­dı. 1 Ara­lık 1989’da Er­me­nis­tan Dağ­lık Ka­ra­bağ’ı Er­me­nis­tan’a bağ­la­ma ka­ra­rı­nı ilan et­ti. 2 Ey­lül 1991’de Yu­ka­rı (Dağ­lık) Ka­ra­bağ ba­ğım­sız­lı­ğı­nı açık­la­dı. 1992-93 yıl­la­rın­da Er­me­nis­tan-Azer­bay­can ara­sın­da kan­lı sa­vaş­lar ol­du. Er­me­nis­tan kit­le kat­li­am­la­rı yap­tı. Ka­ra­bağ ih­ti­la­fı için AGİT Minsk Gru­bu­nun 2006 yı­lın­da Pa­ris gö­rüş­me­le­ri ne­ti­ce­siz kal­mış­tır. Azer­bay­can 100 yıl son­ra da ol­sa Ka­ra­bağ’ı kur­ta­ra­ca­ğı­na inan­mak­ta­dır.
Gür­cis­tan-Ab­haz­ya ih­ti­la­fı­nı da­ha ön­ce si­ze yaz­dı­ğım için bu­na hiç de­ğin­me­ye­ce­ğim.
Gür­cü-Oset an­laş­maz­lı­ğı: Oset­ler ve Lez­gi­ler ku­zey ve gü­ney ola­rak bö­lün­müş­ler­dir. Oset­le­rin 1980 son­la­rı­na ka­dar Gür­cü­ler­le iyi mü­na­se­bet­le­ri var­dı. 1989’da Gü­ney Oset­ya Gür­cis­tan’ın ken­di­le­ri­ni Gür­cü­leş­tir­me po­li­ti­ka­sı­na tep­ki ola­rak ay­rıl­ma fik­ri­ni sa­vun­ma­ya baş­la­dı. 1995 yı­lın­da Gür­cis­tan ana­ya­sa de­ği­şik­li­ği ile Gü­ney Oset­ya’nın özerk­lik sta­tü­sü­ne son ver­di.
Azer­bay­can-Da­ğıs­tan an­laş­maz­lı­ğın­da ise Lez­gi­ler Da­ğıs­tan ile Azer­bay­can ara­sın­da bö­lün­müş­tür. Lez­gi­ler Lez­gis­tan kur­ma pe­şin­de­dir. 337 bin Lez­gi Da­ğıs­tan’da 171 bi­ni Azer­bay­can’da ya­şa­mak­ta­dır. Lez­gi­ler Azer­bay­can-Rus­ya yo­lu­nu za­man za­man kes­mek­te­dir­ler. Da­ğıs­tan’da 14’ü ku­ru­cu üye ol­mak üze­re çok sa­yı­da et­nik grup var­dır. Nü­fu­sun yüz­de 29’u Avar­lar­dır. Türk grup­lar ise; Kum­luk­lar yüz­de 14.2, No­gay­lar yüz­de 1.5 ve Aze­ri­ler yüz­de 4.3’tür... Da­ğıs­tan’da 20. as­ra ka­dar Ku­muk­ça (Türk­çe) Çe­çen­ler, Avar­lar, Dar­gin­ler ta­ra­fın­dan kul­la­nıl­dı. Da­ha son­ra Rus­ça kul­la­nıl­ma­ya baş­lan­dı...