Doğu Bloku’nun çöküşünden sonra işlevsiz kalma tehlikesiyle telaşa düşen NATO, çareyi, kuruluş gayesine uygun olmayan bir şekilde, kendi görev alanı ve coğrafyası dışında bir misyon üstlenerek, 11 Eylül sonrası şartların da yardımıyla Afganistan’a müdahale etmekte buldu.
Ancak geçen 7 senede kelimenin tam mânâsıyla batağa saplandı. Öyle ki şu an “NATO ve Amerikan güçleri sıradan bir Afganlı için güvenceden çok tehdit oluşturuyor. BM’nin yakında yayınlanan bir raporuna göre, 2008 yılında Afganistan’da 2118 sivil öldürülmüş, bunun 829’u Amerikan ve NATO güçlerinin açtığı ateş sonucu hayatını kaybetmiş.” (Esedullah Oğuz, Zaman, 9 Nisan)
Böyle bir ortamda başkanlık koltuğuna oturan ve ilk icraat olarak Irak’tan çekilecek askerlere bedel Afganistan’a yeni güçler sevk edileceğini ve akabinde pek de yeni bir şey ifade etmeyen “Yeni Afganistan Stratejisi”ni açıklayan Obama, son olarak sâbıkalı Rasmussen’in NATO Genel Sekterliği’ni onaylamakla Afganistan hakkında umuttan çok hayal kırıklığına vesile oldu.
Bu karanlık tablo içinde belki ufak da olsa bir teselli kaynağı yahut ateşten gömlek gibi tehlikeli olan husus ise Türkiye’nin Afganistan’da üstleneceği rol... Gerek ISAF bünyesinde sağlayacağı ve muhtemelen artıracağı askeri destekle gerekse Rasmussen’in kadrosu içinde sivil-stratejik destekle yapılabileceklerin nereye kadar Amerikan ve NATO stratejilerini dengeleyeceğini zaman gösterecek.
Afganistan’ı bu kadar önemli kılan hususların bir kısmına geçen hafta burada temas etmiştik. Bugün de Prof. Ahmet Davutoğlu’nun gözünden Afganistan’ın ehemmiyetinin sebeplerini nakletmek istiyorum. (Bkz. Küresel Bunalım, Küre yay.)
Öncelikle “Afganistan, Amerika açısından Orta Asya ve Hazar kaynaklarının, tabii kaynaklarının dünyaya aktarımı için üç-dört alternatif yoldan en kısası, en ucuzu, en güvenlisidir.”
Ayrıca “Afganistan, Batı dışında –sistemin dışında- üç büyük nükleer güce komşu. (Çin, Pakistan, Hindistan)”
Afganistan’ı önemli kılan bir diğer husus ise şu: “Batı dışında canlılığını sürdüren ve demografik olarak Batı dünyasına sızabilecek potansiyele sahip üç medeniyet olan İslâm, Hind ve Çin’e de komşu. Muhammed İkbal’in dediği gibi ‘Asya tendir, Afganistan ruhtur.’ ”
Afganistan hem enerji yollarının kavşağında olması hem de demografik ve kültürel olarak da çok önemli.
“Stratejik olarak da Avrasya’da herhangi bir kapsamlı tarihi ve jeopolitik olay yoktur ki bir şekilde Afganistan kilidini açmamış olsun. Büyük İskender gider Afganistan’ın Hayber geçidindeki Kâfiristan’da durur. Gazneli Mahmut oradan Hindistan’a iner. Hint-İngiliz-Rus mücadelesi sırasında oradaki sınırlar oluşur. Bu sınırlar Çinlilerin geldiği son duraktır. Rusların inebildiği son duraktır.
Asya içi dengeler, Avrasya dengeleri, Afganistan kilidi açılmadan çözülmez. Bu Afganistan kilidinin de bamteli diyebileceğimiz yerler, Hayber geçidi, Kojak geçidi, oradaki pek çok geçit. Pakistan’la Çin’i birleştiren Karakurum otobanı, Keşmir, bütün geçişler, Orta Asya steplerindeki bütün geçişler Afganistan üzerinden geçiyor. Ve bu anlamda Afganistan, Keşmir, Tacik üçgeni şeytan üçgeni gibi bir şey.
Afganistan’ın Balkanlarla simetriği şuradan geliyor. Balkanlar nasıl Avrasya’nın Avrupa ayağından denize inmesi ise, Afganistan da Avrasya’nın Asya ayağından denize inmesidir.
Afganistan Asya’daki bütün ırkları, etnik grupları bünyesinden barındırıyor. Âdetâ küçük Asya. Özbekler, Tacikler, Peştunlar var; Şiiler ve Sünnîler var.
Burada oynatacağınız her taş dengeleri yerinden oynatabilir. Afganistan tarihte bir kilit oldu.
Askeri uzman olmayan, stratejik bir bakış açısına sahip olan herkes kolayca fark eder ki, bir tarafta kaybedecek bir şeyi olmayan bir topluluk var; diğer tarafta ise teknolojinin son imkânlarına sahip bir ordu var. Ne kadar büyük teknoloji kullanırsanız kullanın, orada imha edeceğiniz bir fabrika veya bir bina yok. Afganistan’ın aşiret yapısı, ulus-devlet olamamasının veya iç savaşın aşılamamasının sebebi olduğu gibi Afganistan’ın dış etkilere direnmesinde de en önemli avantajıdır.”
Asya’nın kilidi, Asya’nın Balkanları veya Küçük Asya diye bilinen Afganistan, hem Amerika’nın hem de Türkiye ve diğer bölge ülkelerinin önümüzdeki yıllardaki en önemli imtihanı olacak.
Bu kilidi kimin açacağını veya kimin bu kilide kurban gideceğini hep birlikte göreceğiz.