Şair Turan Koç'un bilim adamı sıfatıyla (Erciyes Üniversitesi ilahiyat Fakültesi'nde profesör unvanıyla öğretim üyesi olarak görevini sürdürüyor) kaleme aldığı "İslâm Estetiği"* kitabı Türkçenin bu alanda yoksulluğunu telâfi etmeye yönelik bir çalışma... Çeviri kitapları da içine katsak İslam estetiği üzerine yazılmış kitap sayısı iki elin parmaklarıyla sayılabilecek kadar az örneğe sahip... Bu itibarla bu küçük ebatlı kitap önemli bir boşluğu dolduruyor ve bu açıdan bakıldığında her türlü takdiri hak ediyor.

Koç, kitabının "Giriş" bölümünün bir yerinde "İslam'da sanatın bizatihi yeri veya İslam için sanatın gerekli olup olmadığı meselesi de üzerinde durulmaya değer bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Doğrusu Müslüman olmak için İslam'ın bizden öz olarak talep ettiği şart ve ilkeler arsında 'sanat' diye bir şey yoktur." vurgusunu yapıyor (s. 30). Ancak konu bu çerçeveye bağlı olarak bırakıldığı takdirde geriye üzerinde düşünmeye değer hiçbir şey kalmamış olur. Mesele elbette bu kadar basit değil. Gene onun ifadesine başvurarak devam edersek: "Bilimsel ya da felsefi dil ve tahlilin anlatmakta güçlük çektiği bir hususu, bazen sanat çok daha somut ve çarpıcı bir biçimde ortaya koyabilmektedir. Zira sanat, bir yerde tecrübenin de tercümanı olmaktadır. Bu yüzden onun dili, daha ağır başlı ve sorumlu olan pratik ya da bilimsel dilden daha dolaysız ve daha somut görünmektedir. (...) Sanatsal etkinlik İslam'da fizik ötesine uzatılmış bir köprü ucu, aşkın olana yükseltecek bir atlama tahtası görevi üstlenmiştir. Söz gelimi, klasik İslam edebiyatı eserlerinde muazzam bir metafiziksel akış ve esintiyle karşılaşırız." diyor (s. 194).

Kitap 5 bölümden oluşuyor: 1. İslam Estetiği ve Sanatının Ufukları, 2. Güzellik ve Estetik Tecrübe, 3. İslam Estetiği ve Sanatının Kelâmî Boyutları, 4. İhsanın Tezahürleri, 5. İslam Sanatı ve Resim.

Bu başlıklar altında da sırasıyla: 1. Tevhid: Mesajın Estetik İfadesi; İhsan: İmanın Estetik Boyutu; Kuran: İslam Estetiği ve Sanatının Can Damarı, 2. Güzellik, Hakikat ve Bilgi; Güzellik, İyilik ve Yararlılık; Güzellik ve Ulvilik; Estetik Tecrübe ve Temaşa, 3. Estetik Delil; Güzelliğin lemdeki Yeri; İbda ve Sanatta Yaratma, 4. Hüsn-i Hat ve Tezhip; Mimarî ve Tezyinat; Şiir; Musiki, 5. İslam Sanatı ve Resim üzerinde duruluyor.

Böylesine incelikli ve derinlikli konuların 200 sayfaya sığdırılmasının bir ifade ve icaz gücü gerektirdiğini söylemeye gerek yok sanırım. Turan Koç konularını yetkinlikle tartışıyor, bütün bunları, temel bir ilkenin mihrakına ustaca bağlıyor ve kitap baştan sona İslam'ın tevhit fikriyle İslam estetiğinin fizik ve metafizik alandaki tevhid cehdini bütünleştiren bir tezin işlenişi olarak ortaya çıkıyor.

Resim bahsinde birkaç cümle halinde trajik olan konusuna da değiniliyor. Bu konuya keşke müstakil sayfalar ayrılsaymış diye düşünüyorum.

Özetle söylersek Turan Koç'un İslam Estetiği kitabı bu alanda ciddi bir boşluğu dolduruyor ve estetik anlayışımıza getirdiği yeni bakış açısıyla her türlü takdiri ve övgüyü hak ediyor. Konuyla ilgilenenlerin mutlaka okuması gereken bir kitap...

_________

(*) Turan Koç, İslam Estetiği, Türkiye Diyanet Vakfı/İSAM Yayınları, İst. 2008.