Gelenbevî İsmail Efendi, bu alim, arif ve zarif insan bir kinin ve garazın kurbanı oldu ve maalesef en olgun döneminde hayata gözlerini yumdu. Yukarıda da belirttiğimiz gibi, Üçüncü Selim'in huzurunda gerçekleştirdiği isabetli top atışlanndan dolayı ödüllendirildi ve Yenişehir Fener Mollalığı'na tayin edildi.

Bunu hazmedemeyen devrin şeyhülislâmı Hamîdîzâde Mustafa Efendi derhal entrikaya başvurdu. Padişaha takdim ettiği sahte arzuhalde Gelenbevî'nin İstanbul'da kalmak istemediğini, Yenişehir'e gönderilmediği takdirde Fransa'ya kaçacağını arzetti. Halbuki Fransız mühendis kendisine teklifte bulunmuş, yeterli maaş ile Fransa'da muallimlik yapmasını istemiş, oysa Gelenbevî buna muvafakat etmemişti.

İşte Gelenbevî İsmail Efendi bu entrikayı haber aldıktan bir gün sonra büyük bir sarsıntı geçirdi. Derhal şiddetli bir nüzul isabet etti. Altmış iki yaşında Rahmet-i Rahman'a kavuştu. Yenişehir Bayraklı Camii'nin haziresine defnedildi. Merhumun kabir taşındaki yazı şöyledir:

"Sabıka Yenişehir Fenar Kaadisi efdalülmüteahhirîn ve umdetülmusannifîn merhum ve mağfurunleh Gelenbevî İsmail Efendi ruhu içün Fatiha. 1205"

Böyle büyük bir âlimin hazin bir şekilde ölümüne sebep olan Şeyhülislâm Hamîdîzâde Mustafa Efendi hakkında İlmiye Salnamesi şu kısa bilgileri vermektedir:

"Hamîdîzâde Mustafa Efendi, hengâmı meşihatinde ilmiye tarîkinin nizamlarını ıslâh etmek istedi. Bilgi kıtlığı ve iş bilmemezlik yüzünden, ulemadan bir çoklarını dilgîr etti. (Kırdı, gücendirdi). Bu hareketi ile Sultan Selim-i Salis'i de kendinden soğuttu. Bir sene sonra azledildi."

İnsan karakterine musallat olan ve onun diğer bütün iyi hasletlerini âdeta gölgeleyen kötü huylardan biri de kıskançlıktır. Ne yazık ki bir devrin şeyhülislamı Ataullah Efendi de bu illetle malûldü. Bir akrep gibi içini kemiren kıskançlık duygusunun etkisiyle taşradan, Ayıntab’ten gelen Mütercim Âsım'in engin bilgisini ve padişahın nezdindeki itibarını hazmedemedi. Antepli bilginin tökezlemesi için her çareye başvurdu. Padişahın iradesine rağmen, kendisine tahsis edilen üç yüz kuruşluk arpalıktan istifade etmemesi için elinden geleni arkasına koymadı.

Mütercim Asım hakkında değerli bir eser yazan hemşehrisi Ömer Asım Bey'in verdiği bilgilere göre şeyhülislâm Ataullah Efendi'nin böyle olumsuz tavır sergilemesinin sebeplerinden biri de siyasidir. Üçüncü Selim'e karşı başlayan harekette Asım Padişahı tutar. Ataullah Efendi'yle hocası Münip Efendi ise yenilikçilere düşmandır. Yukarıda da belirttiğimiz gibi, Üçüncü Selim'in tahttan indirilmesi için Ataullah Efendi fetva verdi. Yenilik hareketlerine karşı hocası Münip Efendi'yle birlikte Ocaklıyı destekledi.

Bütün bunlardan dolayı Mütercim Asım, kendisini kıskanan ve durmadan zorluk çıkaran şeyhülislamı tarihinde iyice hırpalar, bir takım iğneleyici cümleler kullanır; ezcümle şunları söyler: "Ataullah Efendi bilgimi kıskandığı için beni sevmez. Özellikle şeyhülislâmlığı zamanında, geçim sıkıntısı içinde bulunduğum zaman, bazı dostlarca kendisine bildirilerek, bana bir geçimlik sağlaması rica edildiğinde nasıl bir cevap verdiği bütün çağdaşlarımız tarafından bilinmektedir. Bu sebeple aramızın düzelmesi imkânsızdır.

Ataullah Efendi görünüşte dindar ve iyi bir kimsedir. Tütün içmez, doğruluktan ayrılmaz, alçakgönüllüdür. Ama kimseye hayrı dokunmaz, ruhsal zevkten yoksun hele taşralı değerleri çok kıskanan biridir. Bazı kitaplar için kaleme aldığı tanıtma yazılarında öyle iki yüzlü davranır ki, övüyor mu yeriyor mu belli olmaz. (Bu arada kıskanç şeyhülislâmın, Mütercim Âsım'in ünlü sözlüğü Burhan-ı Katı'a da bir takriz yazdığını belirtelim) Ama övdüğü sanılan yazılarının altında gizli bir yerme olduğunu sonraki açıklamalarıyla belirttiği görülmüştür. Ben zavallının İstanbul'da bulunuşunu ve padişahtan ara sıra iltifat görmemi kendisi de hocası Münip de çekememişlerdir. Sultan Üçüncü Selim, Ataullah'ı sevdiğinden şeyhülislâm yapmış, ne var ki kendisini tahttan indirecek fetva kalemini kendi eliyle ona tslim etmiştir. ( Bkz. Dursun Gürlek, Ayaklı Kütüphaneler, s. 22 vd.)

İnsana inme indirecek kıskanç hasetçilerin şerrinden “Rabbi’l Felak”a sığınırız.

www.cemalnar.com

www.ilimistan.com