(ENDÜLÜS DERSLERİ-II)26 Ekim Çarşamba günü dunyabulteni.net internet sitesinde “Yüzyıllar sonra Kurtuba’da ezan sesi” başlıklı haberi okuduğumda Küre Yayınları’ndan çıkan M.Watt ve P.Cachia’nın yazdığı “Endülüs Tarihi”ni bitirmek üzereydim.

Sevindirici haberde şöyle deniyordu: “İspanya’daki İslam varlığının sona erdirilmesinden sonra ezanlarının susturulduğu ve Endülüs hükümdarlarının büyük bir özenle 205 yıl boyunca inşa ettiği Kurtuba Camii’nin hemen yanıbaşında artık açıktan ezan okunup namaz kılınıyor. Ve geçtiğimiz Cuma da ilk kez Cuma namazı kılındı.”

Yanındaki küçük mescide ezan okunmaya başlansa da tarihi Kurtuba Camii’nde hâlâ namaz kılmak yasak! Hatta üç-beş kişinin bile namaz kılmasına sert karşılık veriyor İspanya idaresi. Kurtuba’nın eski günlerine dönmesi için İspanya Müslümanlarının çoğalmasını ve kuvvetlenmesini beklemek gerekiyor.

Sekiz asırlık Endülüs tarihi, başından sonuna kadar, ibretlerle dolu. İspanya’nın fethi, Emevi Devleti’nin bir eyaleti olarak Endülüs, Bağımsız Endülüs Emevi Emirliği, Murâbıtlar, Muvahhidler dönemleri. Endülüs Hilafeti’nin ihtişamı. İlmî, kültürel, mimari, medenî, edebî inkişaflar...

Hangi unsurlar böyle ihtişamlı bir medeniyetin kurulmasında ve yıkılmasında etkili oldu? Daha da önemlisi nasıl oldu da yıkılırken bile Endülüs, tüm dünyaya ilham kaynağı oldu ve olmaya devam ediyor?

Ahmet Davutoğlu’na göre Endülüslüler ‘köprü rolü’ oynayan ve bu rolü ‘kuvvetli bir kimlik’ ve ‘kendine güven psikolojisi’ üzerine kuran bir medeniyet inşâ ettiler. İşte “Endülüs bu köprü rolü içinde erirken bile başka toplumlara hayat kaynağı olacak iksirler sunmuştur.” (Stratejik Derinlik, Küre Yay., s.92)

Kurulma şartlarını ve yıkılma sebeplerini başka bir yazıya bırakıp Endülüs’ün tarihi temel özelliklerine dikkat çekmek istiyorum:

1. Coğrafî ve kültürel konum itibarıyla Avrupa, Kuzey Afrika ve Ortadoğu ile doğrudan ilişkili olması. 2. İslâmiyet’in siyasi-askerî güç ve medeniyet bakımından Ortaçağ’da ulaştığı zirve ve Batı Aydınlanmasının ya da insanlığın değer kaynağı ve aracısı. 3. Avrupalı İslam. 4. İçerisinde 7 civarında ırk ve 3 büyük semavi din mensuplarını barındıran multikültürel yapısıyla bir hoşgörü medeniyeti. 5. Bu sebeple, 8 + 1 asırlık (711-1492+1609) Endülüs tarihinin mükemmel bir şekilde araştırılması ve anlaşılması için şunların iyi bilinmesi şarttır: a) Ortaçağ-Yeniçağ Ortadoğu-Kuzey Afrika ve Avrupa Tarihi, b) Arapça, Berberice, Latince, İspanyolca, Katalanca, Portekizce ve Fransızca gibi 7 lisan. 6. İslam Dünyasına karşı Avrupa’da Haçlı düşüncesinin doğuşu ve seferlerinin başlamasına sebep olmuş bir Müslüman devleti. 7. Hıristiyanlık ve Kilisenin gerçek yüzünü insanlığa gösteren tarihî vesika. 8. Müslümanların geleneksel, siyasi, dinî ve ekonomik zaaflarını ortaya koyan bir ibret sahnesi. 9. Coğrafya-iklimsel özellikleriyle bir tabiat harikası. 10. Kaybından sonra Osmanlı Devleti’nin Batı Akdeniz ve Kuzey Afrika’da hâkimiyet kurması ve bu hâkimiyetini pekiştirmesinde son derece etkili olması. (Doç.Dr. Lütfi Şeyban, Endülüs’te Müslüman-Hıristiyan İlişkileri, endulus.net)

Türkiye’de Endülüs’e alâka Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin (1165-1240) Anadolu’ya gelmesiyle başlamıştır. Yıkılma sürecinde Endülüslülerin yardım taleplerine Osmanlı cevap vermiş, Kemal Reis gibi kaptanlar vesilesiyle, İspanya ve Portekiz kıyıları topa tutulmuş, İspanya’dan Müslüman ve Yahudiler Anadolu’ya getirilmiştir. Ziya Paşa’nın tercüme ettiği Endülüs Tarihi ise Endülüs’e ilgiyi daha da yoğunlaştırmıştır.

Bedîüzzaman Hazretleri de Endülüs’ü ‘Avrupa’nın Üstadı’ diye tavsif eder ve dine sahip çıkmayla medenileşmenin doğru orantılı olduğuna şu cümle ile dikkat çeker: “Hem ne vakit, ehl-i İslâm, dîne ciddî sahip olmuşlarsa, o zamana nisbeten yüksek terakkî etmişler. Buna şâhit, Avrupa’nın en büyük üstâdı, Endülüs devlet-i İslâmiyesidir.” (26.Mektup, 3. Mebhas, Beşinci Mesele: Mektûbât Mecmuası, Birinci Kısım, s.152, Altınbaşak Neşriyat, Osmanlıca Baskı)

Endülüs’ün yıkılma sebeplerini ve medeniyetinin özelliklerini bir başka yazıda ele alalım.

Hatırlatma: İDSB’nin düzenlediği Endülüs Sempozyumu 19 Kasım Cumartesi Eyüp-Bahariye Mevlevihanesi’nde saat 10’da. (Bilgi için: endulussempozyumu.org)

www.twitter.com/muhsinmeric