Türk bankacılık sisteminin (aktif) büyüklüğü 1,3 trilyon TL’ye yaklaştı. 31 mevduat bankası, 13 yatırım bankası ve 4 katılım bankası olmak üzere toplam 48 bankanın faaliyet gösterdiği bir sektör. Katılım bankalarının bankacılık sektörü içerisindeki payı Eylül sonu itibarıyla yüzde 4,79 oldu (aktif payları) Mevduatta yüzde 6,13 ve kredilerde yüzde 6,05 ile bilanço büyüklüğü anlamındaki paylarından daha fazla paya sahipler sektörde. Buna karşın net kardaki payları ise sadece yüzde 4,21.

Katılım bankacılığının dünya bankacılık literatüründeki karşılığı aslında “islamic banking”, islami bankacılık. Ülkemizde, içinde “islami” kelimesi geçen çoğu şeye hatırı sayılır bir tepki oluşması nedeniyle sanıyorum, isimleri katılım bankası olarak 2006 yılında düzenlenmiştir. Öncesinde “Özel Finans Kurumu” statüsündeydiler.

Bu katılım bankaları hangileri, sahipleri kimlerdir.. Hali hazırda faaliyette dört katılım bankası mevcut. Remzi Gür beşinci katılım bankasıyla sektöre girmek için uzun zamandır hazırlık yapıyordu ama BDDK’nın onay vermemesi yüzünden son anda bu gerçekleşmedi. Faaliyetteki katılım bankaları şunlar: Albaraka, yüzde 54’ü Bahreyn merkezli Albaraka Banking Group’un, yüzde 23’ü borsamızda, halka açık. 134 şube 2700 personel ile faaliyette. Bank Asya, banka sermayesinin yüzde 10’undan fazlasını elinde bulunduran grup ya da kişi yok. 230 şube ve 5 bin personelle faaliyette. Kuveyt Türk, yüzde 71’i Kuveyt devletinin, yüzde 19’u Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün. 221 şube ve 3850 personelle faaliyette. Türkiye Finans, yüzde 65’i Suudi Arabistan’ın ilk ve en büyük bankası The National Commercial Bank’ın, yüzde 22’si Boydak’ların ve yüzde 14’ü Ülker grubunun. 193 şube ve 3500 personelle faaliyette.

Katılım bankalarını diğer bankalardan ayıran en büyük fark nakit kredi vermeyişleri. Fatura yahut belge vb ibrazı ile satın alınacak hemen her şeyi finanse edebilirler. Malı-hizmeti sizin için satın alıp size vadeli satım yaparak bu alım satımdan kar elde ederler. Bu karı da parasını kendilerine emanet verenlerle paylaşırlar. Hemen hemen tüm bankacılık ürünlerine sahiptirler. Müşterilerinin önemli bir kısmının, faiz hassasiyetinden ziyade fiyat uygunluğu ve hizmet kalitesi nedeni ile tercih ettiklerini düşünüyorum. Her bir katılım bankasının tüm işlemlerinin yüzde yüz islami kurallara uygunluğu elbette tartışılabilir. Ancak katıksız faizli sistemle çalışan mevduat bankalarıyla aynı kefeye koyup “hiç farkları yok” demenin büyük haksızlık olduğu kanaatindeyim. Vatikan bile “islami bankacılık batı bankalarının krizden çıkmaları için örnek teşkil edebilir” (Bloomberg,04/03/2009) derken, bu sistemin toptan üzerini çizmek çok yanlış olur.

Katılım bankalarının performanslarını mevduat bankalarıyla karşılaştırırsak.. Katılım bankalarının şube başına kredi riski 66 milyon TL iken mevduat bankalarında bu meblağ 71 milyon TL. Katılım bankalarındaki mevduat şube başına 62 milyon TL iken mevduat bankalarındaki para şube başına 70 milyon TL. Katılım bankalarındaki paranın yüzde 32’si 1milyon TL üzeri blok para iken mevduat bankalarındaki paranın yüzde 48’i 1 milyon TL üzeri paralardan oluşuyor. Katılım bankaları daha parçalı, tabana yaygın mevduat sahipleri olarak öne çıkıyor. Katılım bankalarındaki mevduatın yüzde 21’i vadesiz mevduat iken mevduat bankalarındaki paranın yüzde 17’si vadesiz mevduat. Katılım bankaları topladığı 100 TL mevduata karşın 106 TL kredi vermiş, mevduat bankaları ise 101 TL (dış kaynaklarla mevduatın üzerinde kredi kullandırımı söz konusu). Kredilerdeki batık oranı katılım bankalarında yüzde 3,12 iken bu oran mevduat bankalarında yüzde 3,01. Katılım bankaları 100 TL’lik özkaynak karşılığı 11,59 TL net kar elde ederlerken mevduat bankaları 12,25 TL net kar elde etmişler. (Tüm bu veriler Eylül 2012 sonu itibarıyla, BDDK)

Sektörden aldıkları pay çok sınırlı da olsa mevcut şube sayılarıyla dahi mevduat bankalarıyla şube başı performans anlamında başa baş faaliyet göstermekteler. Ağırlıklı olarak reel sektörle ortak çalışıp diğerlerine göre oldukça etik bankacılık yapmalarına ilaveten gösterdikleri performans bence takdire şayandır. Şube ağlarını arttırabilirlerse ve bankalardan bezmiş geniş kitleye kendilerini anlatabilirlerse daha gidecek çok yolları var.