Önce kendimizi sorgulayalım: Temel duygu, yetenek, istidat (potansiyel kabiliyetler) hakkında bilgimiz nedir? Nefsimizi terbiye ve kabiliyetlerimizi inkişaf ettirmek için ne yapıyoruz?

Sonra Rahim isminin gereği, ehl-i imana acıyarak bu hakikatleri onlara ulaştırmak için çırpınıyor muyuz? Nefis, şeytan, dünyevîleşme bombardımanı karşısında ne yapıyoruz, sınırlı ömür sermayemizi nerede harcıyoruz? İstidat ve kabiliyetlerimizi geliştirmekte mi, yoksa oyun, oynaşta, siyasî gevezeliklerde mi harcıyoruz?
Yüce Yaratıcı; rûhumuzun yaşayabilmesi için bedenimize, “akıl, şehvet, gadap/savunma mekanizması” diye isimlendirilen üç temel duygu, yetenek yerleştirmiştir. Bunlar, “akıl, şehvet ve gadap (savunma mekanizması)” diye üç ana başlık altında kategorize edilir.
Bu temel yeteneklerimizin de üç derecesi vardır: İfrat (aşırı ileri gitme), vasat (orta) ve tefrit (aşırı geri kalma).
Sonsuz geliştirebilme veya geri kalma kapasitesindeki akıl, gadap/öfke/savunma ve şehvet gibi üç temel duygu, kuvvet, yeteneğin de “ifrat ve tefrit” (aşırı uçlar) ve “vasat” (orta) olmak üzere üç mertebesi vardır.
İmtihanın gerçekleşebilmesi, insanlığın ortaya çıkabilmesi için bu temel duygular aşırılıklardan kurtarılıp orta mertebeye, yâni, dengeye getirilmesi gerekir. Vasat mertebe, itidalli ve ahlâkîliği gerektirir.
Bir kısım ahlâkî ekol ve felsefeler, şehvet denen gücü tamamen yok etme metodu izlerken, bir kısmı da tamamen başıboş bırakmaktadır. Her iki durumda da hem birey, hem toplum felâkete sürüklenmekte, ahlâkî çöküntüye düçar olmaktadır.
Diğer taraftan, bu temel duygular ruhumuzun tümünü kapladığı için, hayatımızın her safhasında da geçerlidirler. Yâni, yeme-içme, giyim/kuşam, uyuma, çalışma/üretim, tüketim, paylaşma, adâlet, evlenme, âile hayatı, sosyal (eğitim vs) hayat, eğlenme vesaire.