Akıl ve kalbin besleyici gıda ve enerjisi düşüncedir. Güneşin, gece perdesini aralayıp eşyanın mahiyetini göstermesi gibi, ince ve dikkatli tefekkür de cehalet karanlığını dağıtıp gafleti yok eder, evham karanlığını dağıtır.1

Özellikle kalp; tefekkür ve zikirle işler,2 çalışır. Zikir, bilindiği gibi yalnızca kudsî bir kelimeyi tekrarlamak değil, farkına, şuuruna vararak etraflıca düşünmektir.
Cenâb-ı Hak, gizli hazinelerinin ve bazı sırlı hakikatlerinin bilinmesi için insanlığa akıl-ilim ve tefekkür gücü vermiştir. Dünyayı, semayı, topyekûn bütün kâinatı İlâhî san’atlarla bezeyerek “Hakîm” isminin müzesi, fuarı, sergisi yaparak tefekkürhâneye çevirmiştir. Kur’ân’da da, tefekküre pek çok vurgu yapılmıştır:
“Tefekkür etmezler mi?”3 “Kafalarını çalıştırmazlar mı?”4 “Düşünmezler mi?”5 “Haydi, çevir gözünü: En küçük bir kusur görüyor musun?”6 “İbret alınız”7 “Ki, düşünesiniz”8 “Belki düşünüp ibret alırlar”9 “Onlar kendi üzerlerindeki İlâhî san’atları hiç düşünmezler mi?”10 “Düşünen bir topluluk için bunda deliller vardır.”11
Mütefekkirlerin üstadı, rehberi Hz. Muhammed (asm) ise, bir hadis-i şerifinde “Bir saat tefekkür, bir sene nâfile ibadetten hayırlıdır”12 diyerek düşünmeyi yüceltmiş, muazzam bir tefekkür ufku açmıştır. Hakîm ismine kavuşturan parlak bir yol13 olan tefekkür; aynı zamanda bir “ibadet”tir de.
Tefekkür; şuurlu ve dikkatli bir gözlem olduğundan ilmî ve teknolojik gelişmelerin de tamamı tefekkür mahsulüdür. Kimisi bitkileri, kimisi hayvanları, kimisi unsurları inceleyerek pek çok harika âlet ve cihaz geliştirmiştir. Zanaat işlerinde kullandığımız birçok âlet, hatta gemi, uçak ve helikopter gibi vasıtalar onların birer kopyasıdır.
Sağlıklı bir hayat sürdürmenin şartlarından birisi de tefekkürî gözlemdir. Çünkü güzel görmenin ürünü, güzel düşünme, güzel düşünmenin de neticesi hayatın lezzetlenmesidir. Yani, güzel düşünce huzur, sükûnet verir. Bu özelliğinden ötürüdür ki uzmanlar; “Hiç olmazsa günde beş on dakika tefekkür edin; özellikle en yoğun olduğunuz zamanı tercih ederek işlerinize ara verin ve sakinleşme egzersizleri yapın”14 tavsiyesinde bulunuyor. Hastalıklar, musîbetler ve herkesi bekleyen ölüm gerçeğinin hakikatini, olumlu yönlerini gösteren de tefekkürdür.
Tefekkürün en önemli fonksiyonu, İlâhî marifete, bilgiye götürmesidir. Kâinat, baştanbaşa İlâhî bir kudret ve san’at eserinin tezahürü; yüce Yaratıcının isimlerinin tecellileridir. Fizik, kimya, biyoloji, astronomi gibi her fen bir Esmâ-i Hüsnâ’ya dayanır. Böylece onlar üzerinde tefekkür İlâhî marifete ulaştırır.

Dipnotlar:
1- Bediüzzaman, A.g.e. s. 298. 2- Bediüzzaman, Mektubat, s. 429. 3- Kur’ân, Rum, 8. 4- Kur’ân, Yâsin, 68. 5- Kur’ân, Nisa, 82. 6- Kur’ân, Mülk, 3. 7- Kur’ân, Haşir, 2. 8-Kur’ân, Bakara, 219. 9- Kur’ân, A’raf, 176. 10- Kur’ân, Rum, 8. 11- Kur’ân, Ra’d, 3. 12- Keşfü’l-Hafâ, I: 1004. 13-Mektubat, s. 443. 14- Dr. Norman Vicent Peale, Olumlu Düşünmenin Gücü, Sistem Yay., İst. 2001, s. 88.