İs­lam Coğ­raf­ya­sı­‘nın Ba­tı­‘nın iş­gal ve is­ti­la­sı­na ma­ruz kal­dı­ğı   bil­has­sa 19 ve 20. yüz­yıl­lar­da, Üm­me­ti uyan­dır­mak ve iş­ga­le ör­güt­lü bi­çim­de kar­şı dur­mak için pek çok ba­ğım­sız­lık ha­re­ke­ti or­ta­ya çık­mış­tır. Bu ha­re­ket­ler­de ule­ma ve üde­ba­nın hiç şüp­he­siz ay­rı bir ye­ri ve ağır­lı­ğı ol­muş­tur.

Söz ge­li­mi İn­gi­liz­le­rin Hin­dis­ta­n’­ı iş­ga­li son­ra­sı 1857’de ger­çek­le­şen bü­yük ayak­lan­ma­da Hint ule­ma­sı­nın ağır­lı­ğı tar­tı­şıl­maz­dır. Bu ule­ma­nın Ha­ne­fî-Mâ­tu­rî­dî çiz­giy­le Ta­sav­vu­fî ka­rak­te­ri mezc eden Di­yo­bend eko­lün­den ge­li­yor ol­ma­sı, üze­rin­de ay­rı­ca du­rul­ma­sı ge­re­ken son de­re­ce önem­li bir nok­ta­dır. (Hiç şüp­he­siz ay­nı va­kı­a Ana­do­lu­’da­ki İs­tik­lal Mü­ca­de­le­si­’nin lo­ko­mo­ti­fi du­ru­mun­da­ki kad­ro için de ge­çer­li­dir.)

Bu nok­ta­da Müs­lü­man Hin­dis­tan hal­kı­nın, Mu­ham­med Ka­sım en-Nâ­no­te­vî, Mu­ham­med Ya’­kûb en-Nâ­no­te­vî, Mu­ham­med Re­fî­’ gi­bi ule­ma ön­der­li­ğin­de Os­man­lı-Rus har­bi sü­re­cin­de “Hi­la­fet mer­ke­zi teh­dit al­tın­da­” di­ye­rek or­ga­ni­ze ol­du­ğu­nu ve “az ve­ren can­dan, çok ve­ren mal­da­n” mi­sa­li el­le­rin­de-avuç­la­rın­da ne var­sa top­la­yıp İs­tan­bu­l’­a gön­der­di­ği­ni ha­tır­la­ya­lım. Ke­za Hi­la­fe­t’­in mu­ha­fa­za­sı için Hin­dis­ta­n’­da or­ga­ni­ze edi­len Hi­la­fet ha­re­ke­ti ve onun ku­rum­sal ze­mi­ni olan Hi­la­fet Ko­mi­te­si­’nin gay­ret­le­ri­ni de unut­ma­mak ge­re­kir. Bu ko­mi­te, hi­la­fe­tin kal­dı­rıl­ma­sı gün­de­me gel­di­ğin­de, bu­nu ön­le­mek için İn­gil­te­re baş­ta ol­mak üze­re Av­ru­pa ül­ke­le­rin­de ay­lar­ca dip­lo­ma­tik gi­ri­şim­ler­de bu­lun­muş­tu. Yi­ne bu ko­mi­te ara­cı­lı­ğıy­la Ana­do­lu­’ya 375.000 Ru­pi ci­va­rın­da mad­dî des­tek sağ­lan­dı­ğı­nı da kay­de­de­lim.

Hin­dis­tan Müs­lü­man­la­rı­nın Os­man­lı ve Hi­la­fet me­se­le­si ko­nu­sun­da­ki yük­sek has­sa­si­ye­ti hiç şüp­he­siz bu­ra­da zik­ret­ti­ğim tür­den sı­nır­lı gi­ri­şim­ler­den iba­ret kal­ma­mış­tır. Ko­nu hak­kın­da de­tay­lı bil­gi edin­mek is­te­yen­ler, il­gi­li ça­lış­ma­la­ra bak­ma­lı­dır.1

Hin­dis­ta­n’­ın “ge­le­nek­se­l” ule­ma­sı­nın ge­rek İn­gi­liz iş­ga­li­ne, ge­rek­se Os­man­lı­‘nın top­rak bü­tün­lü­ğü­nün mu­ha­fa­za­sı ve hat­ta Ana­do­lu in­sa­nı­nın is­tik­lal mü­ca­de­le­si­ne ver­di­ği açık des­tek bu ka­dar açık ve net iken “İs­lam Şa­iri­” Mu­ham­med İk­bal ne­re­de du­rur?2

Bu top­rak­lar­da ge­nel­lik­le onu Mev­la­na aşı­ğı, öz­gür­lük tut­ku­nu İk­bal ola­rak ta­nı­rız. “Pa­kis­ta­n” de­yin­ce ak­la ge­len ne­re­dey­se ilk isim­dir o. An­cak ta­nı­dı­ğı­mız, onun sa­de­ce “bir yü­zü­”dür.  Öbür yü­zü­ne bak­tı­ğı­mız­da kar­şı­mı­za, İn­gi­liz­le­r’­in Hin­dis­ta­n’­ı iş­ga­li­ni al­kış­la­yan ve İn­gi­liz­ler ta­ra­fın­dan “Si­r” ün­va­nıy­la ödül­len­di­ri­len İk­bal var­dır. 

Şu sa­tır­lar ona ait: “İn­gi­liz İm­pa­ra­tor­lu­ğu­nun in­san­lı­ğın si­ya­si ev­ri­min­de­ki uy­gar­laş­tı­rı­cı bir fak­tör ola­rak ka­lı­cı­lı­ğı, bi­zim en bü­yük çı­kar­la­rı­mız­dan bi­ri­dir. Bu ge­niş im­pa­ra­tor­luk, bi­zim si­ya­si ide­ali­mi­zin bir yö­nü­nü ya­vaş ya­vaş ha­re­ke­te ge­çir­di­ği için bi­zim tam sem­pa­ti­mi­zi ve say­gı­mı­zı hak edi­yor.”3

Yi­ne şöy­le der: “İn­gi­liz İm­pa­ra­tor­lu­ğu­nu dün­ya­da­ki en bü­yük Müs­lü­man im­pa­ra­tor­luk ya­pan şey, ko­ru­du­ğu Müs­lü­man­la­rın sa­yı­sı­nın çok­lu­ğu de­ğil, bu im­pa­ra­tor­lu­ğun sa­hip ol­du­ğu ruh­tur.”4

Hi­la­fe­t’­in il­ga­sı­nı onay­la­yan da, il­ga ka­ra­rı­nın bir “ic­ti­had uy­gu­la­ma­sı­“ ol­du­ğu­nu söy­le­yen de ay­nı İk­ba­l’­dir.5

1.  Örnek olarak bkz. Prof. Dr. Azmi Özcan, Pan-İslamizm Osmanlı Devleti Hindistan Müslümanları ve İngiltere; M. K. Öke, Hilafet Hareketleri…

2.  Wikipedi'de geçen, "Kurtuluş Savaşı yıllarında Pakistan halkını, Türk halkının milli mücadelesine destek vermek için örgütlemiş, milli mücadelede kullanılmak üzere Pakistan halkından 1.5 milyon sterlin toplayıp Ankara hükümetine yollatmıştır" ifadesi hatalıdır. Zira Milli Mücadele sürecinde ortada henüz "Pakistan" diye bir devlet yoktu!

3.  A.g.e., 77.

4.  Muhammed İkbal, İslam Düşüncesi, 78.

5.  İkbal, İslam'da Dinî Düşüncenin Yeniden Teşekkülü, 213.