Oku­yu­cu­nun 4. so­ru­su şöy­ley­di:    "4. Tho­mas İn­ci­li'ni ilk de­fa duy­dum; be­nim bil­di­ğim ka­da­rıy­la Mat­ta, Mar­kos, Lu­ka, Yu­han­na var­dır."

So­ru met­nin­de isim­le­ri zik­re­di­len me­tin­ler M.S 325 yı­lın­da İz­nik'te dü­zen­le­nen kon­si­le dam­ga­sı­nı vu­ran Ro­ma İm­pa­ra­tor­lu­ğu'nun gü­cüy­le "ka­no­nik (ya­sal/sa­hih) in­cil­ler" ola­rak ilan edi­le­ne ka­dar 100'den faz­la İn­cil met­ni do­la­şım­day­dı. Bu sü­reç­te, adı ge­çen­ler dı­şın­da ka­lan İn­cil me­tin­le­ri "apok­rif" (uy­dur­ma/za­rar­lı) ilan et­mek su­re­tiy­le ya­sak­la­mış­tı. Bu nok­ta­dan iti­ba­ren Ka­no­nik İn­cil­ler dı­şın­da ka­lan İn­cil me­tin­le­ri ta­bir ye­rin­dey­se "yer al­tı­na çe­kil­di." Ele ge­çi­ri­len­ler Ki­li­se ta­ra­fın­dan im­ha edil­di, on­la­rı bu­lun­du­ran­lar, oku­yan­lar ölü­me ka­dar gi­den ağır ce­za­la­ra çarp­tı­rıl­dı.

An­cak ba­zı ra­hip­ler, Ka­no­nik ilan edi­len­ler dı­şın­da­ki bir­ta­kım in­cil­le­rin de ara­la­rın­da bu­lun­du­ğu 45 met­ni kop­ya et­me­yi ba­şar­dı­lar. Oluş­tur­duk­la­rı nüs­ha­la­rı de­ri cilt­ler için­de mu­ha­fa­za­lı bir şe­kil­de bir kap içi­ne yer­leş­tir­di­ler ve Yu­ka­rı Nil va­di­sin­de­ki ka­ya­lık bir ye­re giz­le­di­ler. Yak­la­şık 1600 yıl Nec'u'l-Ham­mâ­dî de­nen bu böl­ge­de giz­li ka­lan söz ko­nu­su me­tin­ler, 1945 yı­lın­da ço­ban­lar ta­ra­fın­dan bu­lun­du. Ha­len Ka­hi­re'de­ki Cop­tic Mu­se­um'da mu­ha­fa­za edi­len ve ta­ma­mı Kopt­ça (Kıp­tî di­li) olan bu "apok­rif" me­tin­ler ara­sın­da To­mas, Phi­lip ve Va­len­ti­ne İn­cil­le­ri de bu­lu­nu­yor­du.

Her ne ka­dar 12 Ha­va­ri'den bi­ri olan To­mas'la öz­deş­leş­ti­ril­se de, To­mas İn­ci­li'nin ya­za­rı­nın ha­va­ri To­mas ol­ma­sı müm­kün gö­rün­me­mek­te­dir. Tıp­kı "ka­no­nik" in­cil­ler­den Mat­ta ve Yu­han­na'nın ha­va­ri Mat­ta ve Yu­han­na'ya iza­fe edil­me­si gi­bi bu­ra­da da ha­va­ri­le­rin oto­ri­te­sin­den is­ti­fa­de amaç­lı bir ope­ras­yon bu­lun­du­ğu­nu sez­mek zor de­ğil.

To­mas İn­ci­li Prof. Dr. Ek­rem Sa­rık­çı­oğ­lu ta­ra­fın­dan ilk ola­rak OMÜ­İF Der­gi­si­’nin 4. sa­yı­sın­da (1990) Türk­çe­’ye çev­ri­le­rek ya­yım­lan­dı. Ar­ka­sın­dan Prof. Dr. A. Yük­sel Özem­re ta­ra­fın­dan "İsa'nın 114 Ha­di­si" adıy­la neş­re­dil­di (2002). Prof. Dr. Özem­re, bel­ki de İs­lam dün­ya­sın­da ilk ola­rak bir İn­cil met­ni­ne şerh ya­zan Müs­lü­man ol­du.

Ön­söz­de İn­cil ta­ri­hi hak­kın­da de­tay­lı bil­gi de ve­ren Özem­re, şerh et­ti­ği pa­saj­la­rın mis­tik ka­rak­te­ri­ne de özel­lik­le dik­kat çek­miş­tir. 

Bu ne­şir­den son­ra Prof. Dr. Sa­rık­çı­oğ­lu, Di­ğer İn­cil­ler adıy­la ya­yım­la­dı­ğı de­ğer­li ça­lış­ma­da, bu­gü­ne ka­dar Hris­ti­yan dün­ya­nın "apok­rif" ka­bul et­ti­ği ve ara­la­rın­da –Bar­na­bas İn­ci­li dı­şın­da­ki­– di­ğer bir kı­sım İn­cil me­tin­le­ri­nin de bu­lun­du­ğu iri­li ufak­lı 21 met­ni oku­yu­cu­nun is­ti­fa­de­si­ne sun­muş ol­du.

Bu ya­zı se­ri­si­nin il­kin­de ver­di­ğim oku­yu­cu so­ru­su­nun met­nin­de To­mas İn­ci­li'ne at­fen zik­re­di­len pa­saj­lar da To­mas İn­ci­li'nde bu­lun­mak­ta­dır.

An­cak bu­ra­da bir nok­ta­ya dik­kat çek­mek ge­rek­mek­te­dir: Sö­zü­nü et­ti­ği­miz To­mas İn­ci­li'nin or­ta­ya çık­ma­sın­dan uzun asır­lar ön­ce İs­ra­il­li Fi­lo­zof To­ma'nın İn­ci­li adıy­la apok­rif bir me­tin­den söz edil­mek­te­dir. Özem­re'nin de be­lirt­ti­ği gi­bi, "Ço­cuk­luk İn­cil­le­ri"nin muh­te­va­sı­na sa­hip bu­lu­nan ve Hz. İsa'yı in­ti­kam­cı ta­bi­atüs­tü bir var­lık ola­rak ta­nı­tan bu met­nin bah­se ko­nu To­ma İn­ci­li'yle isim ben­zer­li­ği dı­şın­da her­han­gi bir bağ­lan­tı­sı yok­tur. 

Yi­ne bu bağ­lam­da Ma­ni inan­cı men­sup­la­rı­nın ka­le­me al­dı­ğı bir di­ğer To­ma­ya Gö­re İn­cil'den da­ha bah­se­dil­mek­te­dir. Ma­ni'nin üç sap­kın mü­ri­din­den bi­ri­nin yaz­dı­ğı be­lir­ti­len bu met­nin de To­ma İn­ci­li'yle her­han­gi bir iliş­ki­si yok­tur.