Modern anlamdaki ‘sosyal devlet’ disiplininin temellerini dünyada tarihinde ilk defa Ömer b. Abdülaziz’in attığı, konunun uzmanları tarafından ittifaken söylenir… Öyle zor ve keşmekeş bir dönemde tarih sahnesine çıkmıştır ki; dört halife devrinden sonra yatağı ve istikameti değişen nehrin tekrar aslı mecrasına akması için müthiş bir gayret göstermiştir… Düşünebiliyor musunuz “yedi yıl” Medine Valiliği ve “iki yıl beş ay beş gün” Halifelik görevinde bulunan Ömer b. Abdülaziz, vefat ettiğinde 39 yaşındaydı! Lakin arkasında kısa fakat gelecek yüzyıllarda da örnek alınacak onurlu bir hayat bıraktı. 

Çok kısa bir ömre sığdırdığı ve “ağır bir imtihana tutuldum” diye nitelediği devlet adamlığı sürecindeki devrim niteliğindeki uygulamaları ve becerilerinden bazı mühim örnekleri sizinle paylaşayım:

İlk değişimi; Emeviler döneminin en önemli hasleti olan “insanların idarecilerine körü körüne itaat edilmesi gerektiği” putunu yıkmış, yeri geldikçe onların ülke yöneticilerinin yanlış uygulamalarında tenkit edilmesi gerektiğini ve hatta onlara bu yanlış uygulamalarında ısrar ettikleri sürece itaat edilememesi gerektiği düşünce ve pratiğinin önünü açmıştır…

Özel ve kamuya ait işlerini birbirinden ayırmış devlet malını hiçbir zaman şahsı, ailesi ve yakın çevresine ait işlerde kullanmamıştır. Tam aksine, devlete ait resmi işlerde bile kendine tahsis edilen bineklere binmeyerek, bunların satılıp gelirlerinin beytülmale konulması emrini vermiştir. Sadece yöneticilerinin değil, kendi aile fertlerinin de mütevazı ve iktisatlı yaşaması hususunda da aynı hassasiyeti göstermiş, israftan uzak durmalarına özen göstermiştir…

Kendi dönemine kadar müthiş bir mağduriyet alanı oluşturmuş olan “haksızlık” ve “yolsuzlukla”  mücadeleyi hayatının temel hedeflerinden saymıştır. Bu konuda kendi yakın çevresinden başlayarak en uzak vilayetlerdeki yöneticilerine varıncaya kadar, tavizsiz bir şekilde “kamu vicdanını” rahatlatacak şekilde bir “temizlik” yapmıştır. Kamu yönetiminde şeffaflık ve hesap verilebilir bir yönetim sistemi kurmuştur. 

Kamu kesiminde fazlaca istihdam edilmiş olan ve devlet bütçesine ağır maliyetler getirmiş şişkin kadroları tensikata tabi tutarak devlet bütçesini disipline etmeye çalışmıştır. Bir kesime bol verilen başka kesimlere az verilen maaş/ücret politikalarını yeniden elden geçirip performansa dayalı bir sistem kurmuştur. Rüşvete karşı mücadele etmiş, yanlış işlere tenezzül eden memurları derhal görevden almıştır. Bunların yerine ilmi yeterlilikleri belli seviyede ve hakka azami riayet etmeye çalışan memurları devlet içerisinde kadrolaştırmıştır.

Vergi sistemini düzenlemiştir. Eğitim ve öğretimi ülkenin en ücra köşelerindeki toplulukların ayağına kadar getirmeyi başarmıştır. Fakirlikle mücadele etmiş, yetim, dul engelli, yaşlı vb. durumda olan insan ve bunların aile fertlerini tespit ettirerek, sosyal yardım yöntemleriyle kendilerine “düzenli” bir şekilde ayni veya nakdi destekler sağlamıştır. 

Şu anda Türkiye’nin 20 katı büyüklüğündeki ülkesini gelir dağılımı bakımından öyle bir düzeye çıkarmıştı ki, fakir denen tek bir fert kalmamıştı. Birçok mühim tarihçi ve İslam bilgini Hz. Muhammed’in (AS) "öyle bir gün gelecek ki, o gün insan elinde zekâtıyla dolaşacak da zekâtını verecek kimse bulamayacak" diye haber verdiği müreffeh bir dönemin Ömer b. Abdülaziz dönemi olduğu konusunda ısrarlıdırlar. 

“Sosyal Siyaset” amaçlı müstakil yasalar çıkartarak yürürlüğe koydurmuştur. Bu yasaların yürürlüğünü ve etkinliğini sağlamak için ehliyetli “denetleme” ve “istişare” komisyonları oluşturmuştur Halk ile kendisi arasındaki engelleri ortadan kaldırıp ciddi bir enformasyon ve “şikâyet ağı” kurmuş, her türlü mağduriyeti gidermeye çalışmıştır.

Hülasa

Allah ondan râzı olsun; “herkes layık olduğu gibi yönetilir” ilkesi mucibince önce bizleri doğru yola iletsin! Sonra, Ömer b. Abdülaziz gibi; “adalet” ve “ihsan” kavramlarına duyarlı ve “Allah beni makamla sınıyor” şuuruna vâkıf, hasreti çekilen erdemlerin sahibi devlet adamları ve liderleri bizlere kavuştursun!