Bundan önceki yazımızda, disiplin mahkemelerini inceledik. Bu yazımızda da askerî mahkemeleri incelemeye çalışacağız.
Askerî mahkemeler:
Kolordu, ordu (deniz ve havada eşidi), Kuvvet Komutanlıkları ve Genelkurmay Başkanlığı nezdinde, özel kanunla kurulan; 1632 Sayılı Askeri Ceza Kanunu’nda yazılı suçlardan yargılama yapabilen; ikisi hakim, birisi subay olan üç üyesi bulunan mahkemelerdir. Genelkurmay Başkanlığı teşkilatındaki askerî mahkeme, general ve amiralleri yargıladığı zaman üç askerî hakim ile iki general ve amiralden kurulur. Bir askerî hakim tarafından hükme bağlanabilecek askerî suçlar da bulunmaktadır. Genelkurmay Başkanlığı’nın göstereceği lüzum üzerine, kolordudan küçük birlik komutanlıklarında da, Milli Savunma Bakanlığı’nca Askeri Mahkeme kurulabilir. Teşkilâtında askerî mahkeme kurulan her birlikte, komutanın refakatinde bir askerî savcılık teşkilâtı ve yeteri kadar askeri savcı ile mahkeme ve savcılık için birer kalem teşkilâtı bulunur. Teşkilâtında askeri mahkeme kurulan komutanlar işlenen suçlar hakkında, askerî savcılara soruşturma açtırır. Soruşturmaların gelişmesi hakkında savcılıktan bilgi isteyebilirler. Komutanlık kuruluşundaki adlî müşavirler de; komutanlığın nezdinde kurulan askerî mahkemelerdeki dava dosyalarını, komutanları adına inceleyebilirler.
Askerî mahkemeler; kanunlarda aksi yazılı olmadıkça, asker kişilerin askerî olan suçlarına, yani;
Asker kişilerin, asker kişiler aleyhine olan suçlarına; asker kişilerin, askerî mahallerde işledikleri suçlarına; asker kişilerin, askerlik hizmet ve görevleri ile ilgili olarak işledikleri suçlarına;
ait davalara bakmakla görevlidirler.
Askerî şahıslara, askerî olmayan suçları için TCK hükümleri uygulanır ve adli mahkemelerde yargılanır. Asker kişiler ile asker olmayan kişilerin müşterek işledikleri suçlar; Askeri Ceza Kanunu’nda gösterilen suçlardan ise dava askerî mahkemede; TCK'da yazılı suç ise dava adlî mahkemelerde görülür.
Asker olmayan kişiler; Askerî Ceza Kanunu’na giren suçlarından dolayı; barış zamanında adlî yargıda ve Askeri Ceza Kanunu’na göre; savaş zamanında ise askerî mahkemelerce yargılanırlar.
Askeri suçlar iki kategoride değerlendirilir. Askeri Ceza Kanunu’nda yer alan ve hapis ile cezalandırılanlarına askeri cürümler; Disiplin Mahkemeleri Kanunu’nda yazılı olup, kısa hapis cezası ile cezalandırılanlarına da askerî kabahatler denilmektedir. Cürümler Askerî Mahkemelerin; kabahatler ise Disiplin Mahkemelerinin yetkisindedir. Askeri Ceza Kanunu’nda 54. maddeden 161. maddeye kadar olan maddelerde, hapis ve ağır hapis cezası ile cezalandırılan 107 fiil, askerî cürüm olarak düzenlenmiştir. Cürümlere verilecek cezalarla ilgili bir kanaat oluşması için aşağıdaki iki örneğin yeterli olacağı kanaatindeyim. Emre itaatsizlikte ısrar suçunu işleyenler; üç aydan iki seneye kadar hapis, seferberlikte yapılırsa beş seneye kadar, düşman karşısında yapılırsa on seneye kadar ağır hapis cezası ile cezalandırılırlar. Siyasî faaliyetlerde bulunanlar; bir aydan beş yıla kadar hapisle cezalandırılırlar. Seferberlikte ceza iki misli olarak hükmolunur. Yüz kızartıcı suçlardan dolayı cezalandırılanlarla bir yıl ve daha fazla ağır hapis cezası alanlar, başka bir karara gerek kalmadan silahlı kuvvetlerden çıkarılırlar. Üç ay ve daha fazla ceza alanlar hakkında ayrıca silahlı kuvvetlerden çıkarılma cezası da hükmedilebilir. Bölgesinde sıkıyönetim ilan edilen komutanlık nezdindeki askeri mahkemeler, sıkıyönetim ilanı ile birlikte sıkıyönetim askeri mahkemesi sıfatını kazanırlar. Askerî Yargıtay; askeri mahkemeler tarafından verilen karar ve hükümlerin son inceleme mercii olarak görev yapar. Özel kanunu ile kurulan Anayasal bir Yüksek Mahkemedir. Milli Savunma Bakanlığı’nın kuruluşundadır. Askeri mahkemelerin temyiz makamıdır. Sıkıyönetim mahkemesi görevi yapan askerî mahkemelerde verilen kararların son inceleme mercii de Askeri Yargıtay’dır. Üyelerinin tamamı askerî hakimlerden oluşmaktadır. Bünyesinde, Başkan, İkinci Başkan ve her birinde bir başkan ve yedi üyesi olan dört daire ile bir başsavcılık ünitesini barındırır. Üyeleri en az yarbay rütbesindeki birinci sınıf askerî hakimler arasından, Yargıtay Genel Kurulu’nca, her boş yer için seçilen üç aday arasından Genelkurmay Başkanının teklifi, Milli Savunma Bakanı ve Başbakanın müşterek kararnameleri ve Cumhurbaşkanının onayı ile atanır. Başkan, Başsavcı, İkinci Başkan ve Daire Başkanları Askerî Yargıtay üyeleri arasından rütbe ve kıdem sırasına göre; Genelkurmay Başkanının teklifi, Milli Savunma Bakanı ve Başbakanın müşterek kararnamesi ve Cumhurbaşkanının onayı ile atanırlar. Anayasa Mahkemesi’nin iki asker üyesinden biri; Askerî Yargıtay üyeleri arasından, Yargıtay Genel Kurulu tarafından ve üyeleri içinden gösterilen üç aday arasından, Cumhurbaşkanı tarafından seçilir.
Askerî mahkemeler üzerinde, teşkilatında bulunduğu komutanların etkisi vardır. Askerî Ceza Kanunu’nda tanımlanan suçlar ve cezaların üst sınırı, yeteri derecede caydırıcılığa sahiptir. Kuruluşu ve işleyişi ile Askeri Mahkemeler, disiplinin temini için komutanların elinde fevkalade etkili yasal bir imkandır. Askeri yargı sisteminin üçüncü ayağını oluşturan Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ile; yargıyı devre dışı bırakarak kararlar alan bir idari teşkilat olan Yüksek Askerî Şûra hakkındaki bilgi ve düşüncelerimizi de sonraki yazımıza bırakalım.