Küresel kriz o kadar devasa etkiler meydana getirdi ki, serbest piyasa sisteminin sona erip ermediği bile tartışılır oldu. Yıkılmaz denilen şirketlerin kağıttan kaplana dönmeleri, yüzyıllık bankaların iflasları, global mali ve finansal sistemin defolarını açığa çıkardığı gibi, yeni dönemde bambaşka bir düzenin olması gerektiği yönünde de bir mutabakat oluşturdu. Finansal mühendislik ile türev ürünlerin izdivacından ortaya çıkan zehirli varlıkların ürettiği spekülatif kazançların iktisadi bir değer ifade etmediği görüldü. Krizin başından itibaren sermaye piyasalarından buharlaşan 26 trilyon dolar, bunun en çarpıcı ispatı...
***
Serbest piyasa düzeni tabii ki devam edecek zira modern dünya kapitalizmin yerine daha pragmatik bir sistem ikame edemiyor. Ancak serbest piyasanın defoları da mutlaka giderilmek zorunda... Ekonomilerin temel ham madde girdileri olan petrol, gıda, maden gibi ürünlerin fiyatları, gerçek arz taleple izah edilemeyecek şekilde değişkenlik gösteriyordu kriz öncesinde... Fiyatları, dünyadaki üretim artışından bağımsız biçimde ikiye, üçe katlanmıştı. Kriz, bu fiyat balonunu patlatınca fiyatlar hızla indi. Ham madde fiyatlarını spekülatif türev fonlarının hareketleri değil, gerçek kullanıcıların talepleri belirlemeye başladı. Ancak son günlerde piyasalar biraz kendine gelir gibi olunca petrol başta olmak üzere ham madde fiyatlarında yeniden spekülasyon kıpırtıları başladı. Dünyada üretim yerinde sayarken, maden fiyatları % 30 arttı mesela... Petrol 48 dolardan bir anda 69 dolara çıktı. Bu fiyat hareketlerinin sağlıklı bir arz-talep yansıması olduğunu hiç zannetmiyorum. Yine filan veri gelince petrol 5 dolar artmaya, falan veri gelince 3 dolar düşmeye başladı.
***
Yaşanan krize bazı iktisatçılar düzeltme (correction) diyorlar. Çok doğru bir tanımlama... Bu kriz ne bir finans krizi, ne de likidite krizi... Bunların çok ötesinde, 10-15 yılın yapısal sorunlarının ürettiği bir sistem krizi... Tek çıkış yolu da sistemin yeniden dizayn edilmesi olacak. Ve bu dizayn içerisinde, -mesela- ham madde fiyatlarının birkaç fon yöneticisinin veya finans dâhisinin! marifetiyle inip çıkması olmayacak.