Suriye ne olacak? muammasının cevabı, Orta Doğu’nun huzuru için birinci mesele hâline geldi. Açılımlardan yani reformlardan, tanzimat, ıslahat ve teceddüd (yenileşme) gereklerinden kaçınan, bunları zinhar geciktiren toplumlar ve devletler, çağa uyum sağlamakta zorlanırlar. Problem üzerine problem biner. İçinden çıkılması müşkül duruma gelir. Sonunda mutlaka ama mutlaka açılım yapılır. Ama kaybedilen zaman zarfında büyük zarar oluşmuştur.
Tarih felsefemiz budur. Realist bir Osmanlı, bir Türkiye tarihçisinin olayların gelişmesine başka açılardan bakması mümkün değildir.
2011 Arap İhtilâli başladı. İhtilâller tabii akışları içinde -yani epey kuralları aşarak- yol alır. Bugün ok yaydan fırlamıştır. Amerika bile Arap hareketini durduramaz. Buna benzer eylemleri vaktiyle Roma da, Osmanlı Türkiyesi de, İngiltere de durduramadı. Şu veya bu suretle değişim engellenemez. Değişim mutlaka gerçekleşir.
Konumuza dönersek: Suriye’de eylemlerin sona ermesi ihtimali yok gibidir. ABD-Sovyetler dengesi tarihe karıştığı için, artık Hama ve Humus olaylarının benzerleri ile hareket durdurulamaz. Suriye’de iktidar, halkı ile barışmaya, halkını korkutmaktan vazgeçmeye, halkını memnun ve mesut etmeye mecburdur. Bütün ülkeler zorunludur, Suriye istisna teşkil edemez. Halkın zorlanması, dış müdahaleyi kaçınılmaz kılar. İran veya şu bu Arap devleti desteği durumu değiştirmez.
Suriye’nin parçalanması felâket olur. Türkiye askerî müdahaleye mecbur kalır. Hangi tarafın kazanacağı da âşikârdır. Ankara’nın bugünkü Suriye politikası doğrudur. Doğruyu güçlendirmek gerekir, Şam’ı, çok hızlı, çok radikal, inançlı açılımlara teşvik etmelidir. Aksi takdirde Şam’ın Bağdad’a dönmesi biz Türkler’i çok üzer. Dedem Şam’da medfundur (annemin babası Azım-zâde Cemil Bey). Bağdad Müzesi’nin başına gelenlerin büyük büyük dedem Es’ad Paşa’nın Sarayı’nda tekrarını hiç istemem.
Beşar Esad, demokrasinin beşiği İngiltere kültürüne de sahip bir Arap devlet adamıdır. Kültürünün gereğini yapması beklenir.