Biz, bu ülkede yaşayan insanlar, tartışma usulünde kendimize göre bir yol tutturmuşa benziyoruz: tartışmada en çok anlaşamadığımız noktayı öne çıkartmak yerine, nerde anlaşıyor görünüyorsak onu öne çıkartmaya cehdediyoruz. Asgari müştereklerde buluşalım lafı da böyle bir anlayışı yansıtıyor. Asgari müşterekte buluşanlar, orada azami ihtilaflarını mı dile getirecek, yoksa ihtilafların üzerine sünger mi çekilecek? Düzmece bir sulha ve düzmece bir sükûna ihtiyaç duyanlar için, elbette, sorunların üstüne sünger çekmek daima iyidir. Ama sulh ve sükûn ortamı bir biçimde elden kaçırıldığında ve sorunların tartışma zamanı geldiğinde ne yapılacak? Meselenin, elbette, bir kere daha ertelenmesine ve asgari müşterek zemininde buluşmaya, her zaman imkân olmayabilir ve ertelenmiş olan sorunlar bu kez, hem ertelenemez olarak, hem çözümsüz olarak insanların karşısına çıkabilir. Muhalefeti, elbette aynı düzlemde yer almış (aynı değer yargılarını paylaşan) insanlar arasında geçerli bir tavır alış olarak algılıyoruz. Ama gene de ortada tarafların uzlaşmasını gerektirmeyen, dahası kendi çıkarının öne alınmasını zorlayan durumlar olabilir. Böyle durumlarda, muhaliflerin kendi taleplerini dile getirmeleri ve taleplerini elde edebilmek için elinden geleni ardına koymaması beklenir. Burada çıkarların çatışması ve sonunda, tarafların belli bir noktada buluşması beklenir. Ama bu durum, onların asgari müşterekte buluşarak meselelerini halletmeleri hususundan farklıdır. Burada çıkarlar sahih olduğu gibi, o çıkarların elde edilmesi için göze alınan mücadele süreci de sahihtir. Asgari müşterekte buluşmak isteyenlerin düzmece tavrı sadet dışıdır. Böylece ulaşılan sonuç, tarafların birbirinden kopartabileceklerinin azamisi ile elde edilmiş olur.

Oysa düzmece muhalefette, tarafların uzlaşması görünüşte olduğu gibi, müzakere zemini de aslında yalnızca bir oyun alanından ibaret kılınmıştır. Ulaşılacak sonuç aslında baştan bellidir. Ancak bu sonucun meşruiyetine insanların kandırılabilmesi için, onun, ciddi bir müzakere zemininde icra edildiğine ikna edilmesi gerekmektedir.

Böyle olmasına rağmen, bu ülke insanları, önlerine çıkartılan düzmece muhalefeti bile zaman zaman sahihleştirmeyi başarabilmiştir. Terakkiperver Fırka ile Serbest Fırka'nın düzmece muhalefet olarak ortaya konulmasına rağmen, kısa sürede sahih bir muhalefete dönüşme tehlikesinin(!) ortaya çıkması, onların kapatılmasına müncer olmuştur.

Fakat her şeye rağmen, sahici sorunların düzmece muhalefetle çözümlenmesine bel bağlanmamalı. Düzmece muhalefet ciddi sorunları düzmece hale düşürebilir. Bunun tersinin olması, yani ciddi sorunların, düzmece muhalefeti ciddileştirmesi daha az görülür. Ama en iyisi ciddi sorunlar karşısında ciddi müzakerelerin zeminini açmaktır. O da, muhalefetin bir oyun olarak değil, fakat ciddiyetle icra ve ifa edilmesini gerektirir.