Hukukçular tarafından, iki başlı yargı olarak nitelendirilerek tenkid edilen askerî yargının varlığının sebebi, Silahlı Kuvvetler’de disiplinin teminidir.
Bu yazımda TSK’daki yargılama sisteminden bahsetmek istiyorum.
Silahlı Kuvvetlerimizde; yetki, görev ve kuruluşları farklı, üç değişik mahkeme bulunmaktadır.
* Disiplin Mahkemeleri
* Askerî Mahkemeler
* İdare Mahkemesi
Disiplin Mahkemeleri:
Bu mahkemeler, Tugay1 ve üstü, birlik, karargah ve kurumlarda, özel kanunla2 kurulan, kuruluş kanununda yazılı disiplin suçları ve askeri kabahatlerden dolayı yargılama yapabilen, hakim olmayan ve mahkemenin nezdinde kurulduğu komutanlık tarafından ek görevle görevlendirilen üç subay3 üyeden oluşan mahkemelerdir.
Disiplin mahkemeleri, ihtiyaç duyulan garnizonlarda tugaydan küçük birliklerde de kurulabilmektedirler.
Tugay ve eşidi birliklerde kurulan disiplin mahkemeleri, erden yüzbaşıya kadar;
Tümen ve eşidi komutanlıklarda kurulanlar, erden yarbaya kadar;
Kolordu, ordu ve eşidi komutanlıklarda kurulanlar, erden albaya kadar;
Genelkurmay Başkanlığı nezdinde kurulan disiplin mahkemesi de erden general ve amirale kadar rütbe sahiplerini yargılamaya yetkilidirler.
Mahkeme başkan ve üyeleri, komutanlığın toplanma emri ile toplanıp, gündemindeki davaları karara bağladıktan sonra, müteakip toplanma emrine kadar asli görevlerini yapan askerlerdir.
Teşkilâtında disiplin mahkemesi kurulan komutanlıklarda, kadrolarında hakim subay varsa onlar arasından, yoksa hakim olmayan subaylardan, atanmış bir disiplin subayı bulunur. Disiplin mahkemesi kalemi disiplin subayının emrinde çalışır.
Kadrosunda adli müşavirlik bulunan komutanlıklarda disiplin subaylığı adlî müşavirler tarafından yürütülür. Adlî müşavirler, kadrosunda bulundukları komutanlıkların hukuk danışmanlığını yapan, hakim sınıfından atanmış subaylardır.
Disiplin Mahkemeleri, 477 Sayılı Kanunda yazılı disiplin suçlarına bakarlar. Disiplin suçları iki günden iki aya kadar göz veya oda hapsi ile cezalandırılan suçlardır.
Bu kanunda yazılı disiplin suçlarından dolayı disiplin amirleri, özel kanunda kendilerine tanınan yetki içinde4, oda veya göz hapsi cezası verebilecekleri gibi, disiplin mahkemesine de yollayabilirler.
Hiçbir kanunda yazılı olmadığı halde, disiplinin temini için disiplin amirlerinin yetkisi ile cezalandırılacak fiillere de disiplin tecavüzü denilmektedir. Bunlar, saçın biraz uzatılması, boyasız ayakkabı, ütüsüz elbise giymek, mesaiye birkaç dakika geç gelmek; bir başka ifade ile, yasal mevzuatla belirlenmiş standartların bir miktar ihlal edilmesi anlamına gelen eylemler gibi durumlarda; hem suçun hem de cezanın tespiti hususunda, amire takdir hakkı veren fiillerdir. Disiplin amirleri, kanunda yazılı olan cezalardan başka ceza veremez ve yetkisini aşamaz.
Disiplin amirleri, hem davacı, hem savcı, hem hakim, hem de infaz memuru gibidir.
Tespit ettikleri herhangi bir disiplin tecavüzü, disiplin suçu ve kabahatinden dolayı, ilgili astının savunmasını alarak, yetkisi dairesinde cezayı takdir eder, ilgiliye tebliğ eder ve infaz ettirir.
Suç mahiyeti itibariyle yetkisini aşarsa, cezalandırılması için, bir üst amirine bildirir. Yetkili amir kendi cezalandırabileceği gibi, disiplin mahkemesine de intikal ettirebilir. Disiplin mahkemesinin yetkisi dışında olanları da askeri mahkemeye intikal ettirir.
Disiplin mahkemeleri, işlenen suçun cezasının kısa zamanda verilmesini sağlayarak, askeri kıt’a, karargah ve kurumlarda disiplinin tesisine imkan veren yasal bir müessesedir.
Silahlı Kuvvetlerimizde disiplin amirlerine, disiplinin temini için, geniş yetkiler verilmiştir.
Bu yetkiler kullanılırken; zanlıya kendisini savunma için izin verilirse; meseleye bir taraf gibi değil de, tarafsız bir yargıç gözü ile bakılabilirse; yetkiler aşılmazsa; kanunsuz suç yaratılmazsa; kanunda olmayan cezalar verilmezse ve verilen cezalara itiraz yolları açık bırakılıp işletilirse, adaletle hükmedilmiş olur.
Aksi her davranış zulme sebep ve disiplinsizliğin kaynağı olur.
Bu köşe bir günde askerî yargıyı anlatmaya yetmedi. Askerî mahkemelerle idari yargıyı sonraki yazılarımıza bırakalım.
Dipnotlar: 1) Deniz ve Hava Kuvvetleri, Jandarma Genel Komutanlığı, Sahil Güvenlik Komutanlığı’nda eşidi birliklerde
2 ) 16.06.1964 tarih ve 477 Sayılı Disiplin Mahkemeleri Kuruluşu, Yargılama Usulü ve Disiplin Suç ve Cezaları Hakkında Kanun
3) Astsubay, erbaş ve erlerin yargılanmasında, Disiplin mahkemeleri üyelerinden birisi astsubaydır.
4) 22.05.1930 tarih ve 1632 Sayılı Askeri Ceza Kanunu’nun 171. Maddesinde rütbe sahiplerinin disiplin amiri olarak emirleri altındaki subay, astsubay, erbaş ve erlere verebilecekleri ceza miktarları belirtilmiştir.
En ast rütbe sahibi olarak müfrez birliklerin komutanı olan astsubaylar astlarına 3 güne kadar; en üst rütbe sahibi olarak Korg-Kora., Org.Ora.’ler emirleri altındaki astlarına 28 güne kadar göz ve oda hapsi cezası verme yetkisine sahip bulunmaktadırlar.
Uzman erbaş, erbaş ve erler ile askeri öğrencilere, oda ve göz hapsinden başka; cezayı veren amirin rütbesine bağlı olarak, 28 hafta sonunu kapsayacak şekilde izinsizlik cezası da verilebilmektedir.
Subay Astsubay, devlet memuru, uzman erbaş ve erlere; cezayı veren amirin rütbesine bağlı olarak, maaşının 1/25 katından, 1/8 katına kadar maaş kesme cezası verilebilir.
Uzman erbaş ve erler ile erbaş ve erlere, izinsizlik, oda ve göz hapsinden başka, yine veren amirin rütbesine bağlı olarak, 28 güne kadar sıra harici hizmet cezası verilebilir.
Silahlı Kuvvetlerde; takım seviyesindeki müfrez birlikler ile bölük ve üstü birliklerin komutanları ile karargah ve kurumların amirleri disiplin amiri olarak tanımlanır.