Soru: Bir Müslüman olarak, hatta bir insan olarak uymamız gerekli olan adab-ı muaşeretten bahseder misiniz?

Cevap: Bismillâhirrahmanirrahim.

İslâm dini, insanların muaşeretine, yani, birbiriyle görüşüp konuşmalarına, medenî, toplu bir halde yaşamalarına büyük bir ehemmiyet vermiştir.

Müslümanların muaşeretlerinde samimiyet, tevazu, sadelik zorakilikten uzak, karşılıklı yardımlaşma, nezaket, hürmet, muhabbet, hayırseverlik bir esastır.

Müslümanlıkta halk ve muâşeretin çeşitli safhaları, mertebeleri vardır. Bir kısmı şunlardır:

1. Herkese karşı tatlı dilli, güler yüzlü, açık kalpli olmak. Bir Müslüman, daima güler yüzlü bulunur, hiç bir kimseyi dökülü bir çehre ile karşılamaz. Bir hadis-i şerifte:

"Şüphe yok ki, Allah Teâlâ mülayim huylu, açık yüzlü kimseyi sever"(1) buyurulmuştur.

2. Herkes ile güzelce görüşmek, halka eziyet vermekten kaçınmak. Bir hadis-i şerifte:

"Müslüman odur ki; dilinden, elinden Müslümanlar selâmette bulunur."(2) buyurulmuştur.

3. Halkın eziyetlerine katlanmak, kötülüğe karşı iyilikle muamelede bulunmak. Bir hadis-i şerifte:

"Sıddıkların mertebelerini geçmek istersen senden kesilene sen bağlan, senden esirgeyene sen esirgeme ver, sana zulmedeni de sen affet"(3) buyurulmuştur.

4. Dargınlığa hemen son vermek: Müslümanlar, aralarında bir dargınlık yüz gösterirse hemen barışırlar, birbirini üç günden fazla terketmezler. Müslümanların gönüllerinde düşmanlık, kin duyguları yaşayamaz. Bir hadis-i şerifte:

"Bir Müslüman için helâl olmaz ki; kardeşini üç günden fazla terkede."(4) buyurulmuştur.

5. Araları düzeltmeye gayret. Bir Müslüman, iki din kardeşi arasında her nasılsa bir dargınlık yüz göstermiş olduğunu görünce, aralarını bulmaya, o dargınlığı giderecek çare aramaya çalışır. Bir hadis-i şerif:

"Sadakanın en faziletlisi, dargın kimselerin aralarını bulup islâh etmektir."(5) meâlindedir.

6. İnsanların kusurlarını araştırmamak, ifşa etmemek, bilâkis örtmeye çalışmak. Müslümanlar, kimsenin ayıplarını araştırmazlar, kimsenin şahsına ait kusurlarını meydana çıkarıp teşhir etmeye çalışmazlar. Bunun aksine hareket, dinen yasaktır. Bir hadis-i şerifte:

"Bir kul, bir kulun kusurunu örterse Allah Teâlâ da onun günahını kıyamet gününde örter"(6) buyurulmuştur.

7. Dostları arkalarından müdafaa etmek: Bir Müslüman, lüzum görüldükçe dostlarını, dindaşlarını arkalarından müdafaa eder, onların haklarındaki yanlış fikirleri düzeltmeye çalışır. Bir hadis-i şerifte:

"Bir kul kardeşine yardımda bulundukça kendisine de Allah Teâlâ daima yardım eder"(7) buyurulmuştur.

8. İnsanların kalplerini kötü zandan korumak için töhmetli yerlerden uzak bulunmak. Bunun aksine hareket, bir çok kimselerin günaha girmesine sebep olur, insanlar arasında dedikoduya, dargınlığa meydan verir. Bir hadis-i şerifte:

"Töhmet yerlerinde kaçınınız"(8) buyurulmuştur.

9. Farklı halk sınıflarıyla, mevkilerine göre sohbette, münasebette bulunmak. Meselâ: Herkese kabiliyetine göre hitap etmeli, bir âlimden, bir zahidden, bir zenginden beklenilen vasıfları bir câhilden, bir fâsıktan, bir fakirden beklememelidir.

10. İhtiyarlara hürmet, çocuklara, düşkünlere merhamet ve şefkat göstermek. Müslümanlıkta büyüklere karşı saygı, küçüklere karşı sevgi bir esastır. Bu esas, aile arasında bir kat daha ehemmiyetli bulunur. Meselâ anaya, babaya pek fazla hürmet lâzımdır. Bunları adlarıyla çağırmak edebe aykırıdır. Bir kadının kocasını adıyla çağırması da edebe aykırı olduğundan mekruhtur.

Bir hadis-i şerif şu mealdedir:

"Bir genç, bir ihtiyara sadece yaşından dolayı hürmet etti mi, Allah Teâlâ da ona bir mükâfat olmak üzere ihtiyarlığı çağında hürmet edecek bir kimseyi mutlaka yaratır."(9)

Bu mübarek hadis, ihtiyarlara saygı gösteren gençlerin sevap kazanacaklarını, çok yaşayacaklarını müjdelemektedir. Artık ihtiyarlara saygısızlık yapan bazı gençler, bunu biraz düşünmelidirler.