İslâm’da ibadât ve muamelâtın iki temel kaynağı Kur’an-ı Kerim ve sünnettir. Kur’an-ı Kerim vahiyle bildirilmiş nasları içermekte, sünnet ise Resûlullah (s.a.s.)’ın sözlerinden ve uygulamalarından oluşmaktadır.
Kur’an-ı Kerim’in içerisinde yer alan ve vahiyle bildirilmiş olan naslar Hz. Peygamber (s.a.s.) zamanında ve bizzat onun gözetiminde kayda geçirildi. Bu metinlerin yazılması için vahiy kâtipleri adı verilen elemanlar görevlendirildi. Onların yazdığı yazılar aynı zamanda hafızlar tarafından ezberlenerek hem yazılı hem de sözlü bir şekilde muhafaza edildi.
Resûlullah (s.a.s.)’ın sözlerinin âyetlerle karıştırılmaması için yazılı hale getirilmesi uygun görülmedi. Sadece birkaç sahabinin sırf kendileri için bazı sözleri yazıp yanlarında sakladıkları bildirilmektedir.
Bundan dolayı Hz. Peygamber (s.a.s.)’in sözleri ve fiilleri yani “sünnet” ilk dönemde şifahi olarak ağızdan ağıza nakledilmiş ve hafızalarda saklanmıştır.
Hz. Osman (r.a.) zamanında, vahiy kâtiplerinin yazdığı tüm metinler bir araya getirilerek, kurra hafızların da şahitliklerine başvurularak Kur’an-ı Kerim derli toplu hale getirilip bir “mushaf” yani kitap düzenine sokuldu. Bu mushaftan birkaç nüsha çoğaltılıp İslâm beldelerinin merkezlerine gönderildi. Ondan sonraki tüm çoğaltmalarda da bunlar esas alınarak ellerde kalan parçalar imha edildi.
Böylece Kur’an-ı Kerim metniyle Resûlullah (s.a.s.)’ın sünnetinin yazılı şeklinin birbirine karışması ihtimali ortadan kalkmış oldu. Artık sünnetin unutulmaya terk edilmemesi, Resûlullah (s.a.s.)’ın söz ve amellerinin yazılı hale getirilmesi için yazılı kaynaklar oluşturulmaya başlandı. İlk olarak tabiin döneminde varakalar adı verilen küçük kitapçıklar oluşturuldu. Sonra farklı tasnif düzenlerine göre hadis kaynakları yazıldı.
Önce siyasi bir hareket olarak ortaya çıkan, sonra fıkhi ve itikadî bir mezhep kimliği kazanan Şiilik de sünneti bir ana dayanak olarak kabul eder. Fakat tasnif edilmiş kaynaklar konusunda ayrılır. İlk hadis kaynaklarının oluşturulmasından sonraki dönemlerde kendine mahsus cerh ve tadil üslûbuyla kendi kaynaklarını oluşturmuştur.
Gazetemizin yazarlarından olan Dr. Serdar Demirel, Malezya Uluslararası İslâm Üniversitesi’nde yaptığı doktora çalışmasında bu konu üzerinde durmuş. Yani ehli sünnet ile şianın en yaygın ekolü durumundaki isna aşeriyyenin hadis kaynaklarını ve bu kaynaklarda kullanılan cerh ve tadil metotlarını incelemiş.
Daha önceki görüşmemizde doktorasının bu konu üzerinde olduğundan söz etmişti ve yaptığı çalışmalar hakkında kısa bilgi vermişti. Ben de bayağı merak ediyordum. O yüzden basılı hale getirilip benim gibi konuyu merak edenlerin istifadesine sunulmasını arzuluyordum.
Son görüşmemizde odasında yaptığımız son sohbetimizden sonra vedalaşırken elime kalınca bir kitap verdi. Baktım “Ehlu’s-sunne ve’l-Cemaa ile İsna Aşeriyye Şiası Arasında Hadis İlimleri” adlı kitap. Kendisinin daha önce sözünü ettiği doktora çalışmasının basılı şeklini hediye ediyordu. Kitabı Malezya Uluslararası İslâm Üniversitesi’nin Yayın bölümü neşretmiş.
Önemli bir çalışma. Fakat uluslararası bir üniversitede ve İslâmî ilimler dalında farklı ülkelerden insanların yararlanabileceği şekilde hazırlandığından Arapça yazılmış. Ancak özellikle hadis alanında çalışma yapanların, farklı sünnet kaynaklarına bakmak isteyenlerin çok işlerine yarayacağını düşündüğüm derli toplu bir ilmî çalışma.
Sünnetin ehli sünnet ve şiaya göre tanımı, sünnet kaynaklarının oluşturulmasının her iki kesimde de süreci, her iki kesimde de hadis ilimleri, cerh ve tadil metotları yani râvilere güven konusunda başvurulan ölçüler, rivayet silsilesinin sahabi halkasıyla ilgili görüşler, oluşturulan kaynaklar, bu kaynaklarda yer alan rivayetlerin genel durumu akademik çerçevede tahlil edilip bilgi verilmiş.
Bu konuyla ilmî boyutta ilgilenenler kitabın Arapça orijinal metninden de istifade edebilirler. Fakat kitabın geniş çerçevede de istifadeye elverişli olduğunu ve ondan dolayı Türkçeye kazandırılmasının faydalı olacağını tahmin ediyorum. Kitabın yayın ve dağıtım hakkının Malezya Uluslararası İslâm Üniversitesi Yayın (IIUM Press) bölümüne ait olduğunu temin ve telif için orayla irtibata geçilmesi gerektiğini de hatırlatalım. (Internet: www.iium.edu.my)