Diktatörleri devirmek hareketi, Arap ülkelerinde başladı, devam ediyor. Arap olmayan İran’a sirayeti ihtimalini ileri sürenler var. Suriye ve İran’da muhalefet kabûl edilmemesi, en sert baskılar yapılması gibi sebeplerle gayri memnun büyük kitleler oluştuğu bellidir.
Hürriyet, eşitlik, yolsuzluğa son verilmesi, hilesiz seçim yapılması ve diktatörlüklerin engellenmesi gibi istekler İran ötesi Müslüman devletlerde, hattâ Müslüman olmayanlarda da çıkmak ihtimali kuvvetlidir. Meselâ Ermenistan’da halk eylemleri başladı. Gürcistan’da zaten vardı. Bunlar İslâm devletleri değil.
Demokrasiye geçebilmek için gerekli reformlar isteyen başka Asya devletleri de var. Türk cumhuriyetlerinin bu alanda ihtiyaçları bellidir ve gittikçe kendini gösterecektir. Asya’da İsrail, Kıbrıs, Japonya, Güney Kore gibi sayılı devletlerde demokrasi yürürlüktedir. Hindistan’ı da sayabiliriz. Ama yarım asırlık ABD yönetimine, Hristiyan olmasına, İngilizce konuşmasına rağmen uzun diktatörlükler yaşayan Filipinler gibi bocalayanlar da bulunuyor.
Afrika’dan, hattâ Latin Amerika’dan bahsetmiyorum. Zira bunlar, her çeşitten bol bol diktatör yetiştiren ülkeler âlemi. Haylisinin 21. asır sonunda bile demokrasiye ulaşamayacağı fikrindeyim.
Gerçek demokrasilerin hemen hepsinin müreffeh devletler olduğunu vurgulamak isterim. Ancak çok zengin bazı devletlerin de demokrasiye geçemediği doğrudur. Bununla beraber zenginliğin, düzgün ve çağdaş ekonominin, demokrasiye geçişi çok kolaylaştırdığı açıktır.
Kültür kalkınması, eğitim düzeyinin mükemmelliği ise, artık demokrasinin temelidir. Demokrasilerde estetik ve san’at çizgileri çok yükseklerdedir. Fikir hürriyeti zaten demokrasinin temelidir. Askerin ve yargıcın politikaya karışmaması diğer bir şarttır. Demokraside yaşayan devletlerin, demokraside bocalayan ülkelere ters bakabildiği, onları küçümsediği de unutulmamalıdır. Arap ülkelerinde ihtilâl benzeri halk eylemlerinin başlaması, demokrasi bahsini gündemde tutacaktır.