Diktatör tipi, Yakın Çağ tarihçilerince çok incelendi. Uzak Doğulu bir diktatörle Latin Amerikalı bir diktatörün bile ortak vasıfları vardır. 21. yüzyılda sayıları azaldı, Avrupa’da hiç kalmadı. Diğer kıt’alarda kalabilenler, insanlığı fena halde rahatsız ediyor.
Kendi ülkelerindeki vatandaşları, diktatörden nefret ediyorlar. Ama felâkete uğramaktan korktukları için onu seviyor görünüp alkışlıyorlar. Sonunda biriken tepki, isyan ve ihtilâl derecelerine yükseliyor. Diktatör, gene gitmek bilmiyor. Yeterince kaldığını bildirip usulca çekilenleri yok. Niçin?
Çünkü gittikçe manyaklaşıyorlar. Kendilerini üstün yaratık görüyorlar. Tanrı tarafından milletlerine ihsan edilmiş olduklarına inanıyorlar. Kurnaz dolandırıcı tipindekiler de var.
Daha realist tahlillerde, diktatörün hayat boyu direnmesinin sebeplerinin başında korku olduğu ortaya çıkıyor. Ne korkusu? Yerinden edildikten sonra sorguya çekilmek korkusu. Demokratik seçimle değil, silâh gücüyle, korkutarak ve aldatarak geldiklerini biliyorlar. Yaptıklarının ve yapmadıklarının sorulacağı endişesi dehşet ve kâbus hâline dönüşüyor. Her şeyi mübah görerek iktidara yapışıyorlar. Her türlü ahlâk kuralı ile ilgileri kesiliyor. Gittikçe azıtıyorlar. Yüz, bin, on bin, yüz bin vatandaşlarının ölmesi umurlarında bile olmuyor.
Hepsi bir ideoloji iddiasında bulunuyor. Sağ ideolojide Hitler, Sol’da Stalin ile Mao, en tipik örnekler olarak tarihe geçti. On milyonlarca insanı harcamakta tereddüt bile etmediler. Latin Amerika’da dikta sistemi kilise+asker+polis ittifakına dayanıyor. Hayat boyu kalabilenler az. Ekserisi kendisinden daha azılı karakterde biri tarafından devriliyor. Halk fiesta (bayram, şenlik) ve siesta (kutsal öğle uykusu) dışında gelişmelere aldırmamaya alışmış. Ama bu atmosfer bugün çok hafifledi. Birkaç diktatör kaldı. Zira demokrasi güneşi gücünü gösteriyor, parlıyor, bastırıyor, aydınlatıyor.
Diktatörlerin Siyah Afrika’da hâlâ revaçta bulunduğu görülüyor. Müslüman ülkeleri ise bizi üzüyor. Zira bu ülkelerin hemen hemen tamamı derinlemesine tarih ve büyük kültür yaşamış bir coğrafyada bulunuyor. Kaddâfî’nin şuursuz inadı, Yemen’de Abdullah Sâlih’in riyâkâr mukavemeti şaşırtıyor. Kan dökmek gibi bir endişenin zerresini taşımıyorlar. Serbest seçimden ödleri kopuyor. Geldikleri gibi gidecekleri besbelli. İslâm dünyası diktatör ve terör üretmekten mutlaka arınmalıdır. Demokraside Türkiye derecesinde ilerlemiş hiçbir Müslüman ülke yok.