Fas’ta yani Mağrib Krallığı’nda geçtiğimiz Cuma, referandum Cuması olarak seçilmişti. Biz de 2 Temmuz Cumartesi günü yayınlanan yazımızda Mağrib’i böyle bir anayasa değişikliğine ve reform süreci başlatmaya zorlayan etkenlerden söz etmiştik. Türkiye’de çok fazla üzerinde durulmayan ve sadece kısa haberlerle duyurulan bu referandumun sonuçları üzerinde de genel bir değerlendirme yapmak istedik.
İçişleri Bakanı tarafından yapılan açıklamaya göre 13 milyon civarında seçmenin bulunduğu ülkede anayasa referandumuna katılım % 72.65 oranında gerçekleşti. “Evet” oyu kullananların oranı ise % 98.5 oldu. Yeni anayasanın kabul edilmesi kuvvetli ihtimal olarak görülüyordu. Ancak “evet” oranının bu kadar yüksek olması Arap dünyasındaki totaliter rejimlerin “demokrasi” ve “seçim” anlayışını akla getirdi.
Yüzde 98’i aşan kabul oranları bazı tereddütleri de beraberinde getirmekte ve zihinlerde soru işaretleri oluşmasına yol açmaktadır. Çünkü her ne kadar ümit verici olsa da halkın onayına sunulan anayasa metninin bu kadar nispette bir kesimi tatmin etmesini ve muhalefetin sadece yüzde 1.5 oranında kalmasını bir realite olarak görmek zordur. Ayrıca bugün kalabalık kitleler tarafından kesin bir şekilde reddedilen Arap liderlerin daha dün % 98’i aşan oylarla seçildiğini düşündüğümüzde aynı geleneğin sürdürüldüğü kanaati hâsıl oluyor.
Ülkede muhalefeti harekete geçiren ve meydanlara dökülmesine öncülük eden 20 Şubat Hareketi sonuçlara itiraz etti ve bu kadar yüksek oranla kabul edilmesinin referandumun dürüstçe yapılmadığına delalet ettiğini ileri sürdü. Hareket liderleri yeni anayasaya razı olmayacaklarını ve köklü reformlar gerçekleştirilmesi için gösteriler düzenlemeye devam edeceklerini bildirdiler. 20 Şubat Hareketi aynı zamanda sonuçlara itirazını dile getirmek için bazı gösteriler düzenledi ve halkı tepkilerini ortaya koymaya çağırdı.
İçişleri Bakanı ise eleştirileri ve tepkileri kabul etmeyerek referandumun uluslararası gözlem altında gerçekleştirildiğini, herhangi bir hileye mahal bırakılmadığını ileri sürdü. Koalisyon ortağı Halk Hareketi Partisi’nin basındaki sesi Muhammed Meşhuri de sonuçlara itirazları kabul etmeyerek katılım ve “evet” oranlarının yeni anayasaya itiraz edenlerin tüm gerekçelerini ellerinden aldığını söyledi.
Mağrib’in İslâmî çizgideki siyasi oluşumlarından Adalet ve Kalkınma Partisi’nin de sonuçlara olumlu yaklaşması dikkat çekti. Partinin ileri gelenlerinden Mustafa Remid, referandumdan çıkan sonucun “beklenen sonuç” olduğunu çünkü ülkedeki ileri gelen siyasi hareketlerin anayasa değişikliğine ve reform sürecine olumlu yaklaştığını ifade etti.
Bu açıklamalar olumlu yaklaşan ve onaylayan kesimin epey geniş bir kitlesel tabanı oluşturduğunu gösteriyor. Ama yine de sonuçlar üzerindeki tereddütler ortadan kalkmıyor. Çünkü karşısında en azından % 1.5’un altına düşmeyen bir muhalif hareket var. 20 Şubat Hareketi’ne destek verenlerin oranlarının % 1.5’un altına düşmeyeceği onun çağrısıyla meydanlarda oluşan kalabalıklardan anlaşılıyor. Öte yandan gerek İslâmî hareketten ve gerekse sol kesimden anayasadaki değişiklikleri ve reform vaatlerini tatmin edici bulmayan başka oluşumlar da var ve onların da ret oyu kullanmış oldukları tahmin ediliyor. Eğer muhalif cephe en azından kesinlikle halkın % 1.5’unun altına düşmeyecek bir geniş tabanlı kitleyi oluşturuyorsa referandumun dürüstlüğü de kesin bir şekilde şüpheli hale geliyor. Oy verme ve sayım işlemlerinin pilot bölgelerde uluslararası gözlem altında gerçekleştirilmiş olması o şüpheyi tümüyle ortadan kaldırmıyor.
ABD ve Avrupa sonuçtan son derece memnundu ve Mağrib kralı VI. Muhammed’i reform sürecinde attığı ilk adımda başarılı olmasından dolayı tebrik ettiler. Onların memnuniyetleri görünüşte reform sürecine destek anlamı taşısa da gerçekte Arap dünyasındaki halk devrimleriyle ilgili tedirginliklerini de açığa vuruyor. Çünkü değişimin kontrollü ve defterler karışmadan gerçekleştirilmesini planlarına daha uygun görüyorlar.
Yeni anayasanın getirdiği değişimin ana hatları ve ülkedeki reform sürecinin İslâmî hareket açısından ne getirdiği hakkındaki tespit ve görüşlerimizi de müteakip yazımızda ilginize sunmaya çalışacağız inşallah.