Diplomatik ilişkiler göstergeler üzerine kuruludur. Bu durum sadece modern zamanlara özgü de değil; tarih boyunca uluslararası ilişkileri, diplomatik dili, göstergeler olmadan okumak neredeyse insanlık macerasını eksik okumak anlamına gelir. Savaş nedeni sayılan sıradan gerekçeler aslında geniş bir stratejik hesaplaşmanın, kültürel arka planın tezahüründen başka nedir?

Beyaz Saray, Obama'nın Başbakan Erdoğan'la yaptığı telefon görüşmesini duyururken bir de fotoğraf yayınladı. Beyaz Saray internet sitesinde yer alan fotoğraf, gösterge olarak ele alınıp çözümleme yapmayı hak edecek kadar mesaj yüklü. Bu karenin belli mesajlar vermek üzere itina ile kurgulanmış bir fotoğraf olması da çok muhtemel... Sembollere olduğundan fazla anlam yüklemenin anlamı saptıracağının, gerçeklikle ilişkisini buharlaştıracağının farkında olarak bu fotoğraf, diplomatik dil açısından, çözümlenmeye değer. Zira Türkiye'nin önemli bir eşikten geçtiği göz öne alınırsa bölge ve Türk iç siyaseti açısından, Suriye'nin geleceğine dair yapılan bu telefon görüşmesine ait yayınlanan fotoğrafla verilmek istenen mesajın iyi okunması gerekiyor.

Önce telefonda konuşan kişilere bakalım: Telefonun bir ucunda bir küresel güç olma iddiasının sonuna gelmiş de olsa bu konumunu sürdürmeye çalışan Amerika'nın Devlet Başkanı Obama... Zaten resim Obama'yı masasında, sol elinde ahizeyle telefonda konuşurken gösteriyor. Telefonun diğer ucunda bölgesel aktör olmaya niyetlenen, Ortadoğu'da kurucu rol oynama iddiasındaki Türkiye'nin başbakanı bulunuyor. Biz Erdoğan'ın nasıl bir beden dili ile telefonda konuştuğunu göremiyoruz doğal olarak.

İki lider arasında gerçekleşen telefon konuşmasının konusu ise, Suriye'deki kriz ve bu ülkenin geleceği... Yüzyıllarca aynı siyasi yapıda birlikte yaşamış, aynı kültürün, tarihin ve de coğrafyanın insanlarının farklı iki ayrı siyasi varlık olarak karşı karşıya geldiği olaylar... Bölgesel bir aktör ve komşu olarak Esad rejimine karşı isyan eden muhaliflere karşı destek veren Türkiye ve bölge dışı küresel güç olarak Amerika'nın lideri Suriye'nin geleceği hakkında konuşuyor. Detayları şimdilik bilmiyoruz. Ancak telefon konuşmasını konu edinen fotoğrafın vermek istediği mesajı okuyabiliyoruz.

Fotoğrafın semiyolojik çözümlemesine geçmeden önce mesaj içeren göstergelere bakalım. Obama resmi ofisinde (Oval Office) masasında, resmi görünümüyle oturmaktadır. Sol elinde telefonun ahizesini tutmaktadır. Fotoğrafın özellikle karşı cepheden değil sağ yanından çekilmesi dikkat çekici. Zira özellikle gösterilmesi istenen, sağ elinde kalın bir sopa tuttuğudur. Beyaz kalın bir beyzbol sopasının resmi ofiste, çalışma masasında uluslararası bir krizi başka bir liderle konuşurken kareye girmesine özel çaba gösterilmesinin anlamı ne olabilir? Yeşil bir sahada, spor yaparken, spor kıyafetleri içinde gelen acil bir telefon görüşmesi olsaydı Amerikan tarzı, rahatlığı denilebilirdi. Oysa bu kare çok resmi, hatta soğuk denilecek kadar resmi bir görüşmeyi yansıtıyor.

Belli ki Amerikan kabalığına uygun bir mesaj verilmek istenmiş. Avrupalıların, hele Anglosaksonların İngiliz geleneğine özgü inceltilmiş diplomasi diliyle kıyaslandığında çok kibirli ve ama aynı zamanda kaba bir mesaj... Elinde sopa tutan Obama kime ne demek istemiş olabilir?

Bu sopanın muhtemelen tek muhatabı, ama iki farklı mesajı var. İlki doğrudan Başbakan Erdoğan'ın siyasi konumuyla ilgili olabilir. Küresel güçlerle uyum içinde on yıllık iktidarına rağmen Başbakan'ın kişisel özellikleri, siyaset tarzı, temsil ettiği kitle göz önüne alındığında fazlasıyla güçlü görüntü vermesinin belli çevrelerde sıkıntı doğurduğu muhakkak. Son aylarda iç politikada harekete geçen çevrelerin AKP çizgisinden çok liderinin gücüyle sorunlu olduğu göz önüne alındığında, 'kontrol edilemez ve irrasyonel bir güç' karşısında sopa göstermek istemiş olabilir.

Bir başka mesajı da, Türkiye'nin bölgesel iddialarına yönelik bir tehdit olarak 'masa altından sopa' gösterisi olarak pekala okuyabiliriz. Zira konuşmanın konusu Suriye ve çözüm konusunda muhatap iki ülke... Obama sopa göstererek 'bölgede Türkiye'nin önünü açtıksa da son kararı ben veririm' demek isteyen bir beden dili kullanıyor. Ortadoğu'da nihai dizaynı yapma gücü ve yetkisinin kimde olduğunu ihtar etmek isteyen bir mesaj... Kısaca Ortadoğu'ya kimin nizam vereceği konusunda Türkiye'ye bir ayar çekme uyarısı olarak okumak çok aşırı bir yorum olmasa gerek.

Obama'nın havuç-sopa diplomasisinin somutlaştığı bu fotoğrafta havuç nerede diye sorulacak olursa,bunun cevabı, sol elinde tuttuğu telefondur.. Türkiye Başbakanına eskiye oranla çok fazla bir alan açarak, kriz konusunu dikte etmekten çok müzakere ederek konuşma imkanı vermesini ifade eden gösterge; telefon ahizesi. Ama masa üstünde ahize, masa altında sopanın hazır tutulduğu bir ilişki...

Bir telefon, bir sopa ve bir masa... Yani masa altından gösterilen sopa üzerine kurulu bir stratejik ortaklık... Amerikan kabalığı, aslında düşüşe geçen bir imparatorluğun haraç kesme yöntemini açığa vuruyor. Sadece Türkiye değil tüm Ortadoğu bu mütekebbir ama son derece kaba, aşağılayıcı ilişki biçimini ne kadar sürdürebilir ki?