Ahmet Varol

Ahmet Varol

İslâm âleminde darbe geleneği

İslâm âleminde darbe geleneği

Ümmetin birliğini ve idari otoriteyi temsil eden hilafetin etkisiz hale getirilmesinden sonra İslam coğrafyasının küçük parçalara ayrılması dışarıdan yönlendirilen müdahalelere kapıları açık bırakan yönetim sorunlarını da beraberinde getirdi. Bu müdahaleler çoğu zaman halktan değil dış güçler tarafından desteklenen darbeler vasıtasıyla gerçekleştirildi. Sadece yarım asırlık süreye onlarca darbenin sığdırıldığı görülecektir. 

Afganistan’da 1973’te Sovyetler’in desteğiyle gerçekleştirilen askeri darbeyle Zahir Şah tahttan indirildi ve yerine Davud Han geçti. O da Nisan 1978’deki darbeyle tahttan indirildi ve yerine Nur Muhammed Teraki geçti. Onun sultası Eylül 1979’da Hafızullah Emin’in darbesiyle son buldu. İç kavga Emin döneminde arttı ve darbeler sonra devam etti.

Bangladeş’in ilk cumhurbaşkanı Muciburrahman 20 Ocak 1975’te darbeyle görevden alınıp öldürüldü ve yerine General Saim geçti. Saim’den sonra yönetimi alan Ziyaurrahman 31 Mayıs 1981’de bir subay tarafından öldürüldü. Bu cinayetten altı ay sonra gerçekleştirilen seçimlerle cumhurbaşkanlığına seçilen Abdüssettar, 24 Mart 1981’de General Hüseyin Muhammed Erşad’ın darbesiyle görevden uzaklaştırıldı. Erşad cuntası 5 Aralık 1990’a kadar sürdü.

1960’ta Fransa’dan bağımsızlığını elde eden Benin (Dahomey)’de ilk seçimleri kazanan Dahomey Birlik Partisi’nin iktidarına Ekim 1963’te darbeyle son verildi. Bu ülkede 1963-72 arasında altı darbe gerçekleşti.

Eski adı Yukarı Volta olan Burkina Faso’nun bağımsızlığını almasından beş buçuk yıl sonra 3 Ocak 1966’da Yarbay Sangoule Lamizana liderliğinde darbe gerçekleştirildi. 1974’te şeklen sivil yönetime geçildikten sonra da Lamizana kendini cumhurbaşkanı seçtirdi ve 1977’de sivil parlamentoyu dağıtarak yeniden cuntaya döndü. Onun sultasına 1980’de darbeyle son veren Albay Saye Zerbo’nun yönetimi de 1982’de Jean Baptiste Uedraogo darbesiyle son buldu. Bir yıl geçmeden Libya yanlısı Yüzbaşı Thomas Sankara darbe düzenledi.

Cezayir’in Fransa işgalinden kurtulmasından sonra cumhurbaşkanı seçilen Ahmed bin Bella, 19 Haziran 1965’te Albay Huvari Bumedyen’in darbesiyle devrildi. Ardından sosyalist cuntaya mahkum olan ülkede 1988 halk ayaklanmasından sonra çok partili sisteme geçildi. Ancak ilk genel seçimleri İslami Kurtuluş Cephesi (FIS)’nin ezici çoğunluğun oyuyla kazanması üzerine 16 Ocak 1992’de yeniden darbe gerçekleştirilerek tekrar cunta yönetimine geçildi.

11 Ağustos 1960’ta Fransa’dan bağımsızlığını elde eden Çad’da Nisan 1975’te General Felix Maloum, Mart 1991’de de İdris Debi tarafından darbe gerçekleştirildi.

Endonezya’yı 21 Mayıs 1998’e kadar diktayla yöneten cumhurbaşkanı Orgeneral Suharto 22 Şubat 1967’de darbeyle yönetimi ele geçirmişti.

Afrika ülkelerinden Gabon’un, 17 Ağustos 1960’ta bağımsız olmasından sonra ilk devlet başkanlığına getirilen Leon M’ba Şubat 1964’te askeri darbeyle yönetimden uzaklaştırıldı. Ancak Gabon’u 1839-1960 yılları arasında işgal altında tutan Fransa’nın müdahalesi üzerine darbeciler çekilmek zorunda kaldılar.

10 Eylül 1974’te Portekiz’den bağımsızlığını elde eden Gine-Bissau’nun ilk cumhurbaşkanı Luis Cabral 14 Kasım 1980’de darbeyle görevden uzaklaştırıldı. Cunta lideri Jao Bernardo Vieira 7 Mayıs 1999’a kadar saltanatını sürdürdü. 2005’te seçimle lider oldu ve 2009’da suikastla öldürülünceye kadar liderliği sürdürdü.

Irak’ta 15 Temmuz 1958’de krallık yönetimine son verilmesinden sonra cumhurbaşkanlığına getirilen Abdülkerim Kasım 9 Şubat 1963’te darbeyle yönetimden uzaklaştırıldı. Bu darbeden sonra yönetimi sosyalist ve Arap kavmiyetçisi Baas Partisi ele geçirdi. Sonra Baasçılar aralarında kavga ettiler ve 17 Temmuz 1968’deki ikinci darbeyle yönetim tamamen ordu içindeki Baasçılara geçti. 1979’da da Saddam Hüseyin inisiyatifi ele geçirerek tek lider sultasına dayalı bir Baas diktatörlüğünü hakim kıldı.

Kamerun’da 6 Nisan 1984’teki darbeyle ülkenin ikinci cumhurbaşkanı Paul Biya yönetimden uzaklaştırıldı. Ancak darbeciler Müslüman subaylar, Biya da sömürgeci güçlerin adamı olduğundan darbeci subaylar geri çekilerek yönetimi yeniden ona terk etmek zorunda bırakıldılar.

Bunlar İslâm âleminde yarım asırlık süreye sığdırılan darbelerin hepsi değil. Onun için listeye devam etmemiz gerekiyor. 

Önceki ve Sonraki Yazılar
YAZIYA YORUM KAT
UYARI: Küfür, hakaret, rencide edici cümleler veya imalar, inançlara saldırı içeren, imla kuralları ile yazılmamış,
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.
Ahmet Varol Arşivi