"Biz insana, ana babasına iyi davranmasını tavsiye etmişizdir. Eğer onlar seni, hakkında bilgin olmayan bir şeyi körü körüne bana ortak koşman için zorlarlarsa, onlara itaat etme. Dönüşünüz ancak banadır. O zaman size yapmış olduklarınızı haber vereceğim."

Demek oluyor ki, anne ve baba oğlundan ALLAH Teâlâ'ya şirk koşmasını isterse sözleri dinlenmeyecek, ama onun dışındaki buyrukları, elden geldiğince yapılacaktır.

Her iki ayet-i kerimede, anne-baba evladını ALLAH Teâlâ'ya şirk koşmak için zorladıkları takdirde itaat edilmemesi emredilmekte, fakat hemen peşinden de "Onlarla dünyada iyi geçin!" buyrulmaktadır.

Bu sebeple anne ve baba hangi dinde bulunursa bulunsun, müslüman bir evlâdın görevi onlara saygıda kusur etmemek, aynı zamanda kendilerine iyilik ve ikramda bulunmaktır.

Hz. Ali (R.A.) dan rivayete göre Hz. Peygamber (S.A.V.) Efendimiz:

"ALLAH Teâlâ'ya isyan hususunda hiçbir kimseye itaat yoktur. İtaat ancak meşrû konulardadır." buyurmuşlardır.

Abdullah b. Ömer (R.A.) den rivayet edilen diğer bir hadîs-i şerifte de Resûlullah (S.A.V.):

"Müslüman bir kimseye, hoşuna giden veya gitmeyen her hususta amirini dinleyip itaat etmek gerekir. Ancak, bir masiyetle yani ALLAH Teâlâ'ya isyan emredilmişse o müstesna!.. Eğer bir masiyet emredilmişse ne dinlemek vardır, ne de itaat, buyurmuşlardır."

Zikredilen ayet-i kerime ve hadîs-i şeriflerin açık delâletinden şunu anlıyoruz:

ALLAH Teâlâ'ya isyanı gerektiren hususlarda hiçbir kimseye itaat edilmez. Bir haramı işlemeyi veya bir farzı terketmeyi emreden amirin emri, ona itaat eden memuru mesuliyetten kurtaramaz.

Sahabe-i kiramdan Sa'd b. Ebî Vakkas (R.A.) diyor ki: "Ben anneme iyilik, hürmet ve itaat eden bir evlattım. Ben Müslüman olunca, anam bana:

- Ey Sa'd!.. Bu yaptığın ne iştir? Ya bu dinini terkedersin ya da ben ölünceye kadar yemem, içmem ve gölgelenmem. Sen de benim yüzümden, ey anasının katili!.. diye ayıplanırsın, dedi. Ben de:

- Ey anacığım! Böyle yapma, iyi bilki ben bu dinimi bırakmam, dedim. O da iki gün ve iki gece, dediği gibi yemeden durdu.

Bu halini görünce:

- VALLAHİ! Ey ana!.. İyi bilki, senin yüz tane canın olsa ve bunlar birer birer çıksa, ben bu dinimi yine bırakmam. Artık istersen ye, istersen yeme, dedim. Annem benim bu azmimi görünce, yemek yedi: Bunun üzerine yukarıdaki ayet-i kerime (Ankebût sûresi:8) nazil oldu."

Binaenaleyh, ana-babaya itaat etmeyi genel anlamda anlamayacağız. ALLAH Teâlâ'ya isyan olan konularda onlara itaat edilmeyecek. Ama onlar müşrik de olsa gönlünü almaya gayret edeceğiz. Hatta fıkıh kitaplarında şöyle ifade etmişler. Ana ve baba:

- Oğlum beni kiliseye götür derse götürmez. Baba-anne Hıristiyan-Yahudi vs. ise de oğlum beni puthaneme götür derse götürmekle mükellef değil. Ancak sürüne sürüne gitmiş anne veya baba, kilisenin önünden haber göndermiş, çocuğum gelsin beni götürsün demişse oraya gidip sırtına alıp getirecek. Oraya günah işlemeye götürmek yok. Ama oradan getirmek var. Ölçü bu.. Üff demeyeceğiz. Puthanesine gitmişse geri getirme işleminde de ona yardımcı olacağız.

Meseleyi özetlersek: "Ana-babaya iyilik edin" emri şu hususları emretmektedir:

1- Ana babanın meşru ve mümkün olan arzu ve isteklerini yerine getirin.

2- Onlara hakaret ve hürmetsizlik etmeyin.

3- Onları üzecek ve sıkıntıya sevkedecek söz ve davranışları terkedin.

4- Size muhtaç iseler ihiyaçlarını vaktinde ve minnetsiz temin edin.

5- Ziyaretlerini ihmal etmeyin ve geciktirmeyin.

6- Onlara karşı söz ve davranışınızda edep, hürmet ve merhamet ölçülerine ters düşmeyin.

7- Anne babanın yakınlarına da onların hatırına ilgi ve sevgi gösterin.

8- Ölmüşlerse dua ve hayırlarınızı eksik etmeyin.

9- Kaba ve katı davranışlarınızdan dolayı özür dileyin.

10- Onların bazı yersiz ve yanlış söz ve davranışlarına sabredin.